Informazioa eta komunikazioa – 2 orrialdea

Prosumer-aren gainbehera

Aurrekoan komentatzen nuen sentsazioa daukadala, nahiz eta inoiz baino informazio iturri gehiago izan, nahiz eta inoiz baino askatasun gehiago izan informazioa sortu eta partekatzeko, ez ote gabiltzan sartuta halako burbuila informatibo batean non barruan bueltaka dabiltzan informazio pilulak ez ote diren guk uste duguna baina homogeneoagoak, uniformeagoak eta bideratuagoak.

Aipatzen nuen orduan ere sentsazioa nuela ohiko hedabide tradizionalak geroz eta indartsuago eta hobe kokatuagoak ikusten nituela interneten orokorrean, baina sare-sozialetan bereziki. Interneten gertatu zen hasierako eztanda sozial hark lekuz kanpo harrapatu bazituen ere hedabide horietako bat baino gehiago, uste dut denborarekin jakin izan dutela egoerari buelta ematen, batez ere, sare sozialen garapenaren eskutik. Datu zehatzak ez baditut ere, inpresioa daukat ohiko hedabideetatik irteten diren artikuluen barreiaketak sareetan zehar gora egin duela azkenaldian.

tweet tv — Twitter eta telebista: geroz eta antzekoagoak?

Web 2.0ren eztanda blogen eztandaren eskutik etorri zen. Guztiok pasa ginen eduki kontsumitzaile pasibo izatetik eduki sortzaile izatera; informazio fresko, berri eta originala nonahi aurki zitekeen orduan. Prosumer bilakatu omen ginen guztiok. Baina idaztea lan nekeza da, denbora eskatzen du eta, askotan, ez da horretarako gogo gehiegirik izaten ohiko lanaldiarekin amaitu ondoren. Horrela, blog pertsonal askok pertsiana bota dute azkenaldi honetan. Bakarrik geratu dira betidanik erreferentetzat hartu izan diren blogak; hauenak izaten dira, baita ere, handik eta hemendik bueltaka ibiltzen diren artikuluetako asko.

Beste fenomeno bitxi baten garapena ere nabarmendu da azkenaldi honetan; blogarien elkarteak edo kolaborazioak marka baten inguruan. Hortxe ipini daitezke adibide bezala The Huffington Post Estatu Batuetan, edota Neumattic Espainian edo agian ZuZeu edo Sustatu bera ere, Euskal Herrian. Gune hauek guztiek ezaugarri nagusi bi dituzte: argitaratze maiztasun handia eta sare-sozialekin zuzeneko uztarketa, norantza bietan gainera, artikuluak zabaltzeko botoiak nonahi ipiniz baina baita ere sareetan egindako iruzkinak blogetara ekarriz. Sona handiko autoreak, informazio jario jarraia eta sareekin lotura zuzena, kontaktu edo lagunekin etengabeko komunikazioa bermatuz, euren edukien protagonismoa sarean goiko mailan mantentzea lortzen dute.

Prosumer-on aldetik egon den edukien ekoizpenaren beherakadarekin, alde batetik, eta aurrean aipatu diren fenomeno horien bilakaerarekin, irudipena daukat sarea ez dela duela urte batzuk bezain plurala, bezain heterogeneoa, bezain aberatsa. Susmoa daukat internetekin ere ez ari ote den gertatzen beste komunikabide guztiekin gertatutakoaren antzekoa: alegia, ez ote garen informazio kontsumitzaile pasiboak bihurtu, gure nahi, gogo edo gustuen “share”a neurtzeko “Atsegin dut” edo “RT” edo “Follow”, edo “Lagun egin” edo “bit.ly” edo “ow.ly”… edo beste edozein botoi edo esteka klikatu besterik egiten ez dugunok.

Informazioaren demokratizazioa aipatzen genuen internet berriaren ezaugarri nagusietako bat bezala duela zazpi urte; pluraltasuna, askatasuna, izpiritu kritikoa…. Benetan hainbesterako izan dela iruditzen zaizue?

OHARRA: kontu hauek aspalditik buruan bueltaka banituen ere, berriro hasi zaizkit bueltaka The Truth about Twitter: It’s The Evening News artikulua irakurri ondoren. Artikulu horretan agertzen den esaldi hau askotan pasa zait burutik azkenaldian:

Twitter is more like TV than you’d think

Zuzena eta zehatza, ezta?

Pentsamedu kritikoa

Batxilergoko irakaslea izanik, urtero esan behar izaten diet agur ikastolako ibilbidea amaitu duen ikasle promozio bati. Urtero pentsamendu berdina izaten dut: etorkizunerako ondo prestatuta irtengo ote dira? Lehen ikasleak zakuan gordeta zeramatzan edukiak aurrerantzean behar bezala moldatzeko nahikoak izango ote ziren galdetzen nion nire buruari. Duela urte batzuetatik hona beste gauza batzuk kezkatzen naute gehiago.

Gure Hezkuntza Proiektuaren 1.3 atalean zera esaten dugu:

Ikasle erantzule eta arduratsuak izan daitezen arduratzen da ikastola.

Eta zinez horretan ahalegintzen garela baina bada zerbait erabat ondo egiten ez duguna, edo hala iruditzen zait niri behintzat. Badakit goiko notatxoan agertzen den helburu hori ezin dela utzi bakarrik ikastolaren esku, familak eta gizarteak zer esan handia daukala horretan ere. Baina, gure ikasleek ikastolan 30 ordu baino gehiago egin ondoren, itxuarena egitea izango litzateke gai hortan gure erantzukizuna onartuko ez bagenu.

Arazo global honen atzean badago bereziki puntu bat kezkatuta naukana, izenburuan idatzita datorrena, hain zuzen ere. Uste dut ez diogula gai horri behar bezala heltzen. Ikastolako eremuan ikasleek jasotzen duten informazioa oso bideratuta dator: ikastolako lau pareten barruan ikasleek kontsumituko duten informazioa “latan” sartuta dago eta “jan” ere irakaslearen goilaratik jaten dute. Tira, errealitate hori ez da bakarrik gurea, nik neuk ere horrela “jaten” nuen herriko institutura joan nintzenean eta garbi dago, hezkuntza eredua horrelakoa izan dela aspalditik. Gure ikastolan internetera irtetzea librea da, ez daukagu iragazirik jarrita, ez daukagu debekatutako webgunerik ezarrita. Nohizbehinka, ikasleak kanpora irten nahi izaten dute, ikastolako lau pareten artetik mundu birtual askera eta hortxe ibiltzen gara, irakasle eta zaintzaileak non eta zertan dabiltzan jarraitzen eta, beharrezkoa denean, gure hezitzaile lana aurrera eramaten. Baina, egia esan, orain arte behintzat, nahiko gauza anekdotikoa izaten da.

Baina ikastolako ateetatik ikasleak atera bezain pronto, egoera zeharo aldatzen da. Ez dut denbora gehiegi behar izaten bazkaldu edo etxekolanak egin eta ordenagailua pizteko. Eta hortxe ditugu bederatzi, hamar… urtetik gorako ikasleak interneteko maremagnumean murgilduta, etengabeko informazio uholde baten aurrean, batzuetan bakarrik, gehienetan ondoan eserita dauden beste lagunekin, ia beti pantailaren beste aldean dituzten lagun birtualekin. Gurasook badakigu zer gai diren gure haurrak informaziora heltzeko, harrotu egiten gara askotan aurkitzeko gai ez garen gauza asko gure seme-alabek aurkitzen dutenean. Lagunen arteko informazio fluxua etengabekoa izaten da; honek hari YouTuben aurkitu duen azkeneko bideoa, hark honi ikastolako ikasle bati egindako iseka jasotzen duen argazkia.

Nola interpretatzen du hamar urteko haur batek sarean aurkitutako bideo pornografiko bat? Zer ulertzen du, zer imajinatzen du?
Nola interpretatzen du hamabi urteko ume batek sare-sozial bat? Nola jokatzen du bertan jasotzen dituen informazio eta hauek sortzen dioten estimuluen aurrean? Nola ulertzen du lagun kontzeptua sareetan? Zer imajinatzen du sareko timeline-a etengabe korritzen iksuetn duenean?
Nola interpretatzen dute nire hamazazpi urteko ikasleek Sinde legea eta honek euren bizitza digitalean duen eragina? Zer ulertzen dute pirateriari buruz? Zer imajinatzen dute dela kanona? Inporta al zaie?

Eta nola interpretatzen dugu irakasleok hori guztia? Zer ulertzen dugu hori ikusten dugunean? Nola jokatzen dugu honen aurrean?

Ikastola ezin da egon ikasleak ikastetxetik kanpo bizi duen errealitate horri bizkarra ematen, hori garbi dago. Baina, tamalez, akziora bakarrik pasatzen gara arautegia aplikatu eta disziplina neurriak hartzeko. Ez gaude prestatuta informazio uholde horren aurrean ikasleek behar duten kritikotasun eta heldutasunarekin hezteko. Kanpotik barrura datozkigu arazoak baina ez gara gai irtenbide hezitzaileak barutik kanpora eskaintzeko, ikastolatik gizarteram gure funtzio sozialak eskatzen duen bezala.

Gure ikasleen pentsamendu krtikoa garatzea gure ardura da. Informazioaren maremagnumean bidea bilatzen erakustea gure ardura da. Eredu zaharrek ez dute balio dagoeneko (oker ez banago, gure ikasleek iruzkin kritikoak batxilergoan egiten dituzte lehenik), modu berriak imajinatu/martxan ipini behar ditugu.

Azpian uzten dizuet pentsamendu kritikoa zer den azaltzen duen bideo bat. Azpitituluak erdaraz ditu. Azpititulurik gabe nahi duenak, hemen dauka bertsio orijinala.

Burbuilatik harago

Gazte-gaztetatik izan naiz modetatik ihesian, topikoetatik urrun, tendentzia eta joeren aurka jardun den horietakoa. Ziurrenik horretan eragin handia izan du nire karakter menderakaitz, egoskor eta inkonformistak. Bada hori, nahiko tipo xelebrea naizela! (nire amak badaki, bai, zertaz ari naizen).

Ez naiz erretzailea. 13-14 urte nituela, nerabezaroaren hasieran, inguruko lagun guztiek zigarroari lehen kaladatxoak ematen hasi zirenean, nik ez nuela kerik probatuko erabaki nuen. Eta horrela gertatu da gaurdaino. Aurrerago, tabernan irabazitako lehenengo sosekin nire lehen diskak erosi behar nituela eta, telebista eta irrati kate gehienen eskaintza aspergarritik harago zer zegoen ezagutu nahi nuela, Rockdelux aldizkaria erosten hasi nintzen. Ordizian lau friki besterik ez ginen txanponak aldizkari horretan gastatzen genituenak. Bertan gomendatzen zituzten talde gehienen diskak Discoplayko katalogotik kanpo egoten zirenez, katalogo berri bat bilatzera jo nuen. Eta horrelaxe ezagutu nuen Madrilgo Discos Del Sur dendak (uste dut jada denda itxita dagoela) banatzen zuen katalago bitxi hura. Enpin, adibide tonto pare bat besterik ez dira baina nire izaera azaltzeko nahiko adierazgarriak

Egia da asaldura puntu hori gaztaroaren berezko ezaugarria izaten dela eta heldutasunerako bidean galtzen joaten dela. Baina, batzuetan barrura begiratzen dudanean, izpiritu hartatik oraindik zerbait mantentzen dudala iruditzen zait. Baliteke, adibidez, jarrera menderakaitz, egoskor eta inkonformista horren isla txikiren bat agertzea oraindik nire familiako negozioa utzi eta irakasle bezala lanean hastea erabaki nuenean; edota dinamizatzaile bezala hasi nintzenean, gehienek planteatzen zuten profil teknikoa alde batera utzi, eta alderdi pedagogiko eta kudeaketa arloarekin lotutako zereginetara dedikatzea erabaki nuenean; edota, inguruko ikastetxeetan zegoen joera nagusiaren aurka, gurean software askearen aldeko apustua egin behar genuela erabaki nuenean. Eta, nola ez, blog hau bera sortzeko erabakia hartu nuenean. Erabaki hauen guztien atzean ziur gaur kontzientea ez naizen arrazoi ezkutu asko egon zirela baina, nik uste dut, guztietan bazegoela oraindik ere uniformetasunetik ihes egiteko nahia, tendetzia, joera eta moden mugetatik harago dagoena ezagutzeko gogoa, bide berriak urratzeko irrika, ikaskuntza berriekin aberasteko esperantza.

Dena den, informazio eta komunikazio kanalak gaurkoan baina murritzagoak ziren garaian, moden zirkulutik harago egotea ez zen oso konplikatua. Mende berri honen lehen hamarkada amaitu berri dugun honetan ordea, kanal horiek esponentzialki hazi diren honetan, hiperkonektatuta bizi garen garai honetan, norberak bere garapen espazio propio, pertsonal eta autonomoa aurrera eramatea, inguruan dituen eraginetatik at, gauza konplikatua bihurtu da, izan ere, jasotzen diren kanpo estimuluen eta eraginen presentzia hain handia da, beti dirudiela dagoeneko urratuta dagoen bide bat egiten gaudela. Eta hori, ni bezalako tipo batentzat, nahiko gauza frustrantea da.

Denboralditxo bat daramat kontu honi buelta batzuk ematen. Arinkeria da nagusi nire inguruan; fast-foodaren moduan, apenas garrantziarik duen etengabeko informazio jario batean kontsumitzaile amorratua bhurtu naiz eta, kontraesana badirudi ere, informazio jario horrek ez nau autonomoagoa, askeagoa egiten. Alderantziz, kontsumo azkarreko informazio fluxu horrek moda, joera eta tendentzietatik inoiz baina menpekoagoa sentitzera eraman nau. Oso identifikatuta sentitzen nintzen atzo El Pais-ek Nicholas Carri egindako elkarrizketan, ondokoa irakurri nuenean:

La multitarea, instigada por el uso de Internet, nos aleja de formas de pensamiento que requieren reflexión y contemplación, nos convierte en seres más eficientes procesando información pero menos capaces para profundizar en esa información y al hacerlo no solo nos deshumanizan un poco sino que nos uniformizan

Konturatu gabe, azkenaldian ni neu dinamika horretan sartu naizela konturatu naiz, ni neu kontsumo azkarreko informazio pilulak etengabe barreiatzen diren burbuila digital batean murgilduta nabilela iruditzen zait eta burbuila horretan egiten dudan jardunak ez dit inongo abantaila konpetitiborik ekartzen, ez dit ingurukoengandik bereizteko balio, ez da ikaskuntza esanguratsuan bilakatzen.

Eta zerk mantentzen nau orduan burbuila horren barruan orduan? Galdera honen erantzuna atzo bertan Plistik eman zidan Karrajuenean.

Nire iritzian, burmuinak konpentsazio azkarra bilatzen du, gehienetan; gai da denbora luzean dentsitate arineko informazio-fluxua deskodetzen aritzeko; akuilu du deskodetzeak dakarkion ‘sari’ azkarra (dela emozioa, dela informazioa, dela ekinbidea…)

Erabat ados nago bere azalpenarekin. Sare-sozialak burbuila digitalaren McDonaldsean bilakatu dira; honek, bigarren mailako kalitatea duen haragi puska baten kontsumoaren esperientzia, jate soilak berak suposatzen duena baina “aberatsagoa” den zerbaitetan bihurtu duen bezala, sare-sozialek ere antzeko papera jokatzen dutela esango nuke nik. Informazio arinaren kontsumoak, informazioaren kalitatea eta honen inguruko hausnarketa alde abetar uzten ditu, bere benetako balioa kontsumoak sortzen dituen estimuluetan koka daitekeelarik. Ukaezina dena da, estimulazio horrek maila baxuko ekintzak eragiten dituela, diskurtso pobreak eta errepikakorrak eta, garrantzitsua dena, inakzioa. Hortxe Interneteko euskarazko edukietan bizi dugun beherakada, besteak beste.

Badakit beti korrontearen aurka igerian aritzea gauza nekeza dela baina niretzat oso garrantzitsua da. Moda eta joeren ahuleziak identifikatzea, gehiengoa non dabilen oker analizatzea izan daiteke bidea egin eta honekin batera, ikasten joateko modurik egokiena. Horixe bera irakurtzen nuen aurrekoan, adibidez, Martin Gardner-en aipu batean. Balio dezala hausnarketa honek etorri behar duen aldaketa horren abiapuntu bezala.