Etiketa: irakaskuntza

Ikasten ikasteari buruz

Une honetan ez dut gogoratzen zehazki non izan zen baina nonbait irakurri nuen (uste dut Benitoren Atoanen izan zela, baina ez nago ziur) markatzen duen mezu sakon horietako bat. Ez naiz oroitzen zehatz-mehatz esaldiaz baina gutxi gorabehera horrelako zerbait esaten zuen:

Asko kostatzen zaie irakasleei onartzea ikasleek ez dutela eurek irakasten dietenetik ikasten. Baina askoz ere gehiago kostatzen zaie onartzea ikasleak euren laguntzarik gabe ikasteko gai direla.

Barruraino sartu zitzaidan mezu horrek transmititzen zuena, izan ere, nire ingurune profesionalean gertutik bizi dudan zerbait islatzen du. Esaldi horrek bete-betean egiten du topo, irakaskuntzara dedikatzen garenok, gure ikaskuntza prozesua ulertzeko dugun moduarekin. Gure formazioaz hitz egiten dugunean, irakasleok ez dugu ulertzen instrukziorik gabeko formaziorik, gu baino gehiago dakien aditu baten gidaritzarik gabe. Are gutxiago ulertzen da, berdinen arteko ikaskuntza (ikasleek naturaltasunez egiten duten zerbait, bestalde) eta utopiatzat hartzen da autoformazioaren kontua (“horretarako denbora asko behar da” adierazten dute batzuk, konturatu gabe, ikasleek eurek erabiltzen dituzten aitzakiak erabiltzen dituztela euren konpromiso falta estaltzeko). Irakasleok irakaskuntza menpekotasunetik ulertzen dugu, ikasleek askatasuna eta autonomiaren alderditik ulertzen duten bitartean. Deigarria.

Ideia hauek etorri zaizkit burura, azpiko bideoa ikusi ondoren. Apirilaren 4eko “Para Todos La 2” izeneko programa, “Ikasten ikastea” aukeratu zuten tertuliarako gai bezala eta bertan parte hartzera Ana Basterra gonbidatu zuten. Bideoa guztiz gomendagarria iruditu zait, batez ere, egun eskolak duen arazo potolo baten inguruan hausnartzeko: ikaste prozesua ulertzeko hain desberdinak diren bi ikuspegi horien artean ematen den gatazka.

Hemen bideoa:

Berdinen arteko ikaskuntzan sinesten ez dutenek (ikas-komunitateak edo erdaraz “comunidades de practica”) edota autoformazioa utopiatzat hartzen dutenek horretarako denborarik ez dagoelako, nekez lagunduko diete ikasleei euren kabuz ikasten ikasteko bidea.

Motibazioa

Irakaskuntza-ikaskuntza prozesua eguneroko iraultza txikiz osatzen dela sinesten dut. Harluxet hiztegiak, bere edizio digitalaren bigarren sarreran, honelaxe definitzen du: IRAULTZA: Zientzia, arte, etab.etan ikuspegi berri batek aurrekoarekiko etena sortzea; erabateko aldaketa sakona. Uste dut horretan datzala prozesua: ideia berriak zaharrekin alderatzean, ikuspegi berriak sortu eta eraikitzeko.

Helburua bete nahi duen edozein iraultzak gidari zuhur eta ziurra behar du. Iraultzaileekin batera prozesuaren nondik norakoak erabakiko dituena, bere “gerrillari” bakoitzaren alderdi indartsuak azalerarazten lagunduko duena eta ahulezia momentuetan, helburuaren garrantzia ikusaraziz, motibatuko dituena. Baina, nola motibatu gure “gerrillari urbano” txikiak, guk geuk motibazioa galdu dugunean?

Arrazoiak mila izan daitezke: sistemarekiko gehiegizko lotura, unean uneko egoera pertsonala, gure lanaren garrantzia gogorarazten ez digun inor, lotsa, beldurra… Askotan dago zerbait burua beste toki batera eramaten duena. Erlazio binkularreko adituren batek esango dit nire arazo pertsonalak eta lanean izan behar dudan jarrera bereizi beharko nituzkeela. Nik, ordea, aitortu behar dut ezinezkoa dudala hori.

Galderak airean jarraitzen du. Eta ez da broma. Zer egin dezaket motibazioa galdu dudanean? Nire barnean bilatu dut: gustukoa dudana egiten dut; bizitzari aurre egiten laguntzen didan soldata dut; beti daukat ezer berririk ikasteko; borrokatzea dut gustuko… Eta, egian esan, diru zikina da aurrera egitera bultzatzen nauena. Egiten dudana ez dut gustuko, ikasteko denbora gutxi daukat eta borrokatzeko nekatuegia sentitzen naiz… Hitz gutxitan esanda: ez nago. Are gehiago, gazteleraz esaten den bezala: “Ni está, ni se le espera”.

Zerotik hasteko beharra sumatzen badut ere, ez dut denarekin apurtzeko adorerik, ez dut babesik sentitzen aldaketen aurrean gerta daitekeen edozer egoerari aurre egiteko eta, nire ustez okerrena dena, zaharberritzeko ahulegi sentitzen naiz.

Nire iraultzaren prozesua kontraesanez betea dago. Iraultza egin nahi dut, baina gehiegi eskaini gabe. Eta hori ezinezkoa dela ematen du… “Errealistak izan gaitezen: eska dezagun ezinezkoa dena”. Hala zioen iraultzaile handi batek. Agian, hortik habiatu beharko.

Orain, aldiz, beste kezka nagusiago bat dabilkit burutik: sekulako motibazioa duten ikasleek hura galtzeko eta beste eskola eredu bat posible dela gezurtatzeko arriskuan daude nire gogo faltagatik. Inoiz barkatuko al didate beraiekin egindakogatik?

Irakaskuntza, langabezia eta sormena

Jaso berri dut nire postontzian Javier Martinez Aldanondoren “La vida es una sucesión de cubos de rubik” izenburuko azkeneko newsletter-a (OHARRA: webean argitaratutako artikulua eta posta elektronikora bidalitakoa ez dira oso-osorik berdinak) Oraingo honetan langabezia eta honek ezagutzaren kudeaketarekin duen harremanaren inguruan dihardu. Beti bezala gauza interesgarri asko aipatzen ditu bere ohiko mezu luze honetan. Laburtzearren, batetik langile bat langabezian geratzea, honek egoera berrietara egokitzeko, ezagutza beharrak modu autonomoan kudeatzeko duen gabeziarekin erlazionatuta dagoela aipatzen du. Bestetik, gazteek lan mundura lehendabizikoz sartzerakoan dituzten trabak eta hauen jatorriaren inguruan hausnartzen du. Azken kasu honetan “jakitearen” eta “egiten jakitearen” artean dagoen desberdintasuna aipatzen du arrazoi nagusi bezala, alegia, eskolak eta unibertsitateak ez dituzte gazteak ondo prestatzen gaur egungo lan-munduak dituen eskakizunetara.

Norberak egin dezala Martinez Aldanondoren idatziaren balorazioa. Niri atentzioa deitu didana da langabezian geratzeko ikusten dituen bi argumentazio horiek irakaskuntzan ez dutela inongo justifikziorik. Alegia, irakaskuntzari lotutako lan esparruaren baldintzak enpresen errealitatetik urrun dago eta kezkatzen nauena da ea hor ote dagoen irakaskuntzaren berrikuntza faltaren gako nagusienetako bat. Ea esplikatzen naizen hobeto.

Berak aipatzen duen bigarren egoera (gazteak lan-mundura sartzeko dituzten trabak) irakaskuntzan ez da arazo. Gurean, irakasle izan nahi duen gazte batek duen trabarik handiena denboarena da. Daukan akreditazio ofizialetik harago (bakoitzak ikusi dezala zenbateko balioa ematen dion horri), dakiena edo egiten dakienak ez du aparteko baliorik. Gurean zerbaitek balioa badauka hori pazientzia da. Izan ere, gazte batek badaki irakasle zerrenda ofizialetan izena ematen duenetik lan baldintza duinak izan arte denbora asko pasa beharko dela. Denbora tarte hori nola edo hala igarotzeko aukera badauka, irakasle izatea ez da arazoa izango.

Bitarte horretan, ez zaizkio dakienaren inguruko egiaztapenik eskatuko (oposaketak gainditzea da froga bakarra eta horri normalean irakasle lanetan urte dezente pasa ondoren etortzen da) Zorte pixka batekin, ikasle zeneko eskola ereduarekin jarraitzearekin nahikoa izango du, testu-liburu baten laguntzaz eta tarteka-tarteka froga idatziak pasatuz. Erraz uler daiteke goi-mailako ikasketak bukatu berri dituen gazte orok arazorik gabe burutu dezakeela zeregin hori. Dakiena garrantzia gehiegirik ez badu, are gutxiago eskatuko zaio egiten dakiena demostratzeko. Hobe gainera, gehiengo batek jarraitzen duen errutina berarekin jarraitzen badu berak ere. Eta autonomiaz jokatzen badu, egiten dakiena praktikan ipini nahi badu, ojo! Hori guztia zentralizatuta doa, administrazioak (gure ugazabak) erabakiko du zeintzu berrikuntza ezarri beharko dituen bere lanean baita horiek aurrera eramateko izango dituen baliabide eta bitarteko guztiak. Testuinguru honetan, Aldanondok aipatzen duen ezagutzaren kudeaketa, formazio ordu ofizialetatik baina haratago ez da heltzen. Eta formazio honen emankortasuna baloratzea, ikasitakoarekin zer egiteko gai izan garen, administrazioak oraindik ez du erabaki nola egin. Beraz, etorkizunerako inbertsio hau ezerezean geratzen bada, ez harritu.

Aldanondok aipatzen duen lehen planteamenduari buruz, bestalde, gurean oso garbi dago: edo irakasle zara edo ez zara, punto. Langabeziak ez dauka zentzurik, ez behintzat behartutako langabeziarik (beste kontu bat da, eskainitako lan bati uko egiteagatik egotea langabezian). Une honetan bizitzen ari garen krisi garai gogorra pasatuta ere soldatak izoztuko dira (jaitsi ere egingo dira, baliteke), oposaketak bertan behera utziko dira lan egonkortasuna izatea zailagoa bihurtuz… edozer egingo da langileak langabezian utzi baino lehen. Halako kataklismo bat ez bada gertatzen (Grezian izandakoaren antzera) irakasleok gure lanpostua galtzeko arriskurik ez daukagu. Eta halakorik gertatuko balitz, ziur nago lanik gabe geratzeko arrazoi nagusiena ez zirela izango Aldanondok ematen dituen argumentuak. Aintzinatasuna, liberazio sindikalak, bestelako karguak… bezalako arrazoiak guztien gainetik egongo liratekeela ziur nago.

Jarraitu aurretik argitu nahiko nuke aurreko planteamenduak sare publikoa eta kontzertatuan erabat berdinak ez badira ere, “a grosso modo” bat datoz kasu gehienetan. Ikastoletan eta ezagutzen ditudan bestelako eskola kontzertatuetan irizpideak arlo honetan ez dira oso desberdinak.

Asko sinplifikatuta, Martinez Aldanondok esaten duena da langabezian egotea egoera berrien aurrean arrakastatsu ateratzeko izan dezakegun gaitasun faltarekin lotuta dagoela. Eta nik, planteamendu horri buelta eman, eta gurera ekarriz, zera planteatzen dut: irakaskuntzan daukagun lanaren egonkortasuna ez al da eskolak ezagutzaren gizarte berrira egokitzeko daukan gaitasun faltaren eragileetako bat?

Bere posta bitarteko mezuan horrela amaitzen du (webguneko bertsioan ez da agertzen):

En otras ocasiones he insistido en que podemos considerar a una persona inteligente cuando saca partido de lo que sabe e incorpora lo que no sabe. La innovación empieza por uno mismo. No puedes vivir del pasado. Si no innovas en tu conocimiento, si te conformas con lo que sabes, rápidamente te estancas, silenciosamente te empiezas a depreciar hasta que caducas. Por eso es importante invertir tiempo y esfuerzo en aprender, en crear y generar nuevo conocimiento antes de que el tuyo ya no valga nada.

Ezagutzaren berrikuntzarik gabe, zeregin profesionalean estankatuta, goi-mailako ikasketetatik ikasita dakargunarekin ibilbide profesional osorako nahikoa dela pentsatuta, ohikotasunean ezarrita… gure lan-baldintzetan eraginik ez badu, nola demontre garatuko dira konpromisoa eta inplikazioa langileen artean, nola bultzatuko dira jarrera proaktiboak, nola ekarri eta zabalduko dugu sorkuntza eta berrikuntza klima bat gure lanbidera? Irakasleok kexu izaten gara askotan ikasleak motibazio intrintsekorik gabe datozela eskolara eta horregatik, bestelako neurriekin bilatu behar izaten dugula motibazio hori (motibazio estrintsekoa, alegia). Ikasleekin gertatzen den bezala, badira motibazio intrintsekoarekin lanera datozen irakasle asko, eta ez bat edo bi. Interneten gertatutako eztanda sozialaren ondoren, batzuk motibazio hori hezkuntza sistematik kanpo aurkitu dute. Eta motibatuak ez daudenekin, Aldanondok aipatzen duen moduan, garai berrietara egokitzeko nahia/gogoa/gaitasuna ez dutenekin, ba al dago motibazio estrintsekoa bilatzeko aukerarik? Lan-baldintzak zer esaqn izan dezakete kontu honetan? Hortxe uzten dut.

Amaitzeko hausnarketarako kontutxo bat botatzen dut. Izpiritu berritzaile eta sortzaileaz ari garela, aurrekoan pertsona sortzaileen hamabi ezaugarri deskribatzen dituen artikulu bat irakurri nuen. Nire familian, nire ikastolan eta beste zentroetan lan egiten duten irakasle lagunen zerrenda egin nuen. Banan-bana joan nintzen, gainetik bada ere, aurreko zerrendan agertzen diren ezaugarrien arabera aztertzen. Ondorioa? Ba horien arabera ez dira asko irakasle sortzaile bezala kontsideratu ditzakedanak. Baina kezkarekin geratu naiz, horietako batzuk, beste lanbideren batean arituta ez ote lirateke askoz ere sortzaileagoak izango orain direnak baino.

Curriculuma, benetako ikaskuntza prozesuen kortsea ote da?

Benetan beharrezkoak dira gelako programazioak? Zenbateraino laguntzen du curriculum baten zehaztapenak gure ikasleen ikaskuntza prozesua benetakoa (autentikoa) eta esanguratsua izaten? Ikaskuntzaren sistematizazioa, ikaskuntza prozesua hain gauza konplexua izanik, benetan onuragarria da gure ikasleen ibilbide akademikoarentzat?

Galdera hauen eta antzekoen inguruan gabiltza bueltaka azkenaldian Mikel eta biok. Blog hau aspalditik jarraitzen baduzue pentsatuko duzue gutxi gorabehera biok antzeko iritzia daukagula gai hauei buruz. Uhmmmm, harritzeko bada ere, ez da guztiz horrela 😉 Tira, ez ditugu iritzi erabat kontrajarriak, ez ditugu muturretako ideiak defendatzen, esan daiteke gai hauen inguruan daukagun ikuspegi orokorra nahiko antzekoa dela baina hainbat puntutan iritzi kontrajarriak ditugu.

Aurrekoan aipatzen nuen bezala, denboralditxo bat daramat ikastolako irakasleentzat lagungarria izan daitekeen material bat prestatzen. Egia esanda, curriculumaren zehaztapen maila desberdinak eta hauen ezaugarriak, gelako programazioak eta sekuentzia didaktikoak nire lanbidearen alderdi astun, aspergarri eta, kasu gehienetan, denbora galerari lotutako zereginekin erlazionatu izan ditut. Halaxe da. Baina hori esanda, egia da ere, ikasleek nire ikastolan egingo duten bidai akademiko luzean, bidai horren iparra markatuko duen gida edo dokumentazio minimo bat beharrezkoa dela, iparra adierazteaz gain, bidaiari koherentzia eta zentzua ematen lagunduko diona. Dokumentazio horren ardatza gure ICPa izan behar duela uste dut eta irakasleok zehaztuko ditugun sekuentziak ardatz nagusi horren itzalean egon beharko direla uste dut. Garrantzizkotzat jotzen dut gure ICPa gurea izatea, ez izatea kanpotik eginda datorkigun “totxo” ulergaitz eta erabiltezin baten kopia&pega zuzen bat. Zerbait praktikoa izan behar du, irakasleentzat benetako tresna izango dena, erabilgarria eta denbora aurrezten lagunduko diona.

Tira, honaino uste dut Mikel eta biok nahiko ados gaudela. Kontua da, zenbateko zorroztasunez diseinatu behar dugun curriculuma eta aplikatu behar dugun gero, gelara sartzen garenean. Mikelek askotan aipatzen didan moduan berak planifikazio gutxiago eta akzio gehiago nahi du; ebaluatu, ebaluatu eta ebaluatu baina gero benetako ebaluazio prozesu batek eskatzen dituen hobekuntzak ikasleekin gela barruan eraman ez; inora eramaten ez duen burokrazia lana alde batera utzi eta benetan irakasleok egin behar dugun lanari gure arreta, energia eta denbora eskaintzea. Horrela zioen berak aurrekoan idatzi zuen bidalketa interesgarri honetan:

Horregatik, gainontzekoa (metodologia, baliabideak…) akzesorioa egin zaio. Berarentzat nahikoa izan da bere ikas prozesuaren jabea dela eta prozesu horretan “lagun” batzuk aldamenean izango dituela sentitzea. Eta horixe da hemen, gure hezkuntza sisteman, inoiz sentitu ez duena.

Horregatik, kezka bat datorkit burura; gure artean, bukaezinak diren gogoeta “sasipedagogikoetan” sartuta gabiltzan bitartean, gure ikasleek eskatzen digutena beste zerbait da. Sinpleagoa eta egingarriagoa.

Zertarako konplikatu horrenbeste? Zergatik horrenbeste eztabaida gure artean? Zergatik ez dugu entzuten ikasleen ahotsa?

Mikelen artikulua Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendari ohiari “redukzionista baino redukzionistagoa” iruditu bazitzaion ere (ondo daki, berak bai, zer den hori; entzutea besterik ez dago zenbat topiko tipiko erabili zituen sakontasun gehiago eskatzen zuen egoera baten aurrean), niri zer pentsatua eman zidan, irakaslea naizelako, alde batetik, eta fisikako irakaslea naizelako bestetik.

Gaur bertan Jordi Adellen artikulu berri bikain bat irakurtzerakoan (denbora luze batean bloga bakarrik utzi ondoren badirudi berriro hasi dela gogotsu, artikulu interesgarriak argitaratzen), berriro etorri zaizkit Mikelena irakurri ondoren izandako ideiak. Aro digitalerako diseinatutako sekuentzien ebaluazioari buruz idatzi du Adellek, konkretuki jarduera mota hauen ebaluazioa burutzeko matrize baten berri eman du. Honen inguruan luze eta sakon aritu ondoren, horrela amaitzen du bere artikulua:

Lo que si estoy seguro es que este debate es necesario: debemos hablar más sobre didáctica en la era de la información porque aquí está la clave de todo el invento. No se si las taxonomías son el camino adecuado. Por mi formación y mis maestros, me “crié” anti-taxonómico y anti-objetivos operativos expresados en términos de conducta (Pepe Gimeno fue mi maestro 🙂 ). Me dan miedo los estándares, y la ultra-programación rígida de actividades, porque en manos de los tontos uniformizan el aprendizaje, definiendo qué debe saber y saber hacer todo alumno en todo momento hasta el detalle más nimio, algo que es antinatural (ayer en Manresa, en la tercera jornada Espurna, me decía un amigo “¿Por qué tengo que esperar al año que viene para explicar los terremotos cuando mis alumnos quieren comprender ahora qué ha ocurrido en Japón y por qué?”).

Azken paragrafo hori irakurri ondoren galdera desberdinak etorri zaizkit burura: Zegatik dira beharrezkoak estandarrak edo helburu didaktikoak? Ez ote dira hauek, azken finean, ikaskuntzaren uniformizazioaren eragile nagusienak? Zenbateraino da beharrezkoa edukien mailakatze bat? Zergatik ezin dugu aurrera eraman ikasleek bizi duten uneko errealitatearen inguruan diseinatutako ikaskuntza prozesu bat?

Ez da Adell bakarra Mikelek botatako ideiekin bat egiten duena. Duela aste batzuk niretzat beste erreferente bat den Anibal De La Torrek, artikulu mamitsu baten amaieran, horrelako zerbait zioen:

Es verdad que el proceso educativo de una persona es extremadamente complejo y no debería dejarse en manos del azar, pero “el acto educativo” en sí, en un momento y lugar determinado es algo muy sencillo y personal que no deberíamos complicar más de lo preciso.

Mikel, Jordi eta Anibalen hitzen kontra egiteko argudiorik ez daukat, nire esperientzia profesionalean izandako bizipen askorekin bat egiten dutelako. Baina bestetik, ezin dut burutik kendu, oinarrizko planifikazio bat, oinarrizko helburuen zehaztapen minimo bat, oinarrizko eragite ardatzak definitzea… beharrezkoak direla. Gehiegi konplikatzen al gara curriculumaren diseinu eta gelako programazioekin? Noraino dira lagungarriak gure lanbidean (Mikelek dioen moduan “Irakasleak irakasten saiatzen gara”)? Zer leku daukagu ikastolan inprobisaziorako, curriculumak askotan suposatzen duen kortsetik askatzeko? Non dago oreka beharrezkoa den planifikazio eta irakaskuntza prozesuek suposatzen duten akzioaren artean?

Norbaitek pistarik eman dezake?