Kategoria: Pedagogia eta didaktika

Abentura berri baten hasiera

Aurtengo ikasturtea berezia izango da niretzat. Alde batetik, IKT dinamizatzaile bezala hamarkada bat bete ondoren, nituen arduretako asko Amaia nire lankidearen esku geratuko dira. Bestetik, nire lanaldiaren erdia Aniztasun Curricularreko (AC) ikasle talde batekin pasako dut, taldeko tutoretza ere nire gain egongo delarik.

Ilusio handiz heldu diot erronka berri honi. IKT arduradun bezala urte asko egin ondoren, nire lanbideari zuzenean lotutako gauza askotan aurrera nabarmen egin dudala sentitzen dudan bezala, didaktika arloan oraindik hobetzeko asko daukadala garbi daukat. Hobekuntza hori teknologiaren eskutik etorriko zela pentsatu izan dut bolada batean baina, azken urteotako eskarmentuak zerbait garbi utzi badit, nire garapen profesionala ez dela soilik nire alfabetizazio digitalaren eskutik etorriko da. Irakasle bezala hobetu nahi badut teknologia baina garrantzitsuagoak diren beste esparru askotan hobetu beharra daukadala garbi daukat.

Lan horretan ibili naiz azken bi urteotan: konpetentzietan oinarritutako hezkuntza ereduaren oinarriak ulertzen, sekuentzia didaktiko baten diseinuaren ardatz nagusienak aztertzen eta deskribatzen, gizarte modernoaren exijentziekin bat egiten duten metodologia aktibo berriak ezagutzen eta zerrendatzen…

Baina teknologiaren esparruan lanean aritu naizenean egiaztatu dudan moduan, benetako ikaskuntza esperiementazioaren eskutik dator, eginez ikasten da. Ez da erraza ordea, egungo hezkuntza sistemak duen egitura zurrunean, bide berriak probatzen aritzea, izan ere, bide berri hauek malgutasuna eskatzen dute, curriculumaren garapenean baita eskolaren barne antolaketan ere. Eta uste dut horrelakoetatik oraindik nahiko urrun gaudela.

Ikastolako zuzendaritzak urtero ematen digu aukera hurrengo ikasturterako gure asmoak, beharrak, nahiak edo bestelako eskaerak egiteko. Aukera hori aprobetxatuz, aurtengorako AC taldean irakasle izatea eskatu nuen pasa den ekainean. Ikastolako zuzendaritzak ez zidan inolako eragozpenik jarri, alderantziz, behar nituen baliabide guztiak ipini zizkidan nire eskaerak aurrera egin zezan.

Pertsonalki uste dut AC talde batek dituen ezaugarriak (ikasle profiletik hasita, antolaketarekin lotutako baldintzetarino) egokienak direla berrikuntza metodologikoan lehen urratsak ematen hasteko.

  • Metodologia akademizista tradizionalean galduta, ezinean, aspertuta, nazkatuta… egon diren ikasleez osatutako taldea da. Ikasturtero errepikatzen diren estrategia didaktiko klasikoen aurrean iparra galduta ibili diren ikasle hauekin, bide berriak urratzea beharrezkoa da emaitza desberdinak lortu nahi badira. Eta horixe da, hain zuzen ere, ni bilatzen ari naizena.
  • Eskola orduen ohiko banaketa klasikoarekin ezinezkoa da proiektu multidisziplinarrak aurrera eramatea. ACren kasuan, hemezortzi ordu ditugu bi arlo nagusitan banatuta: erdiak Hizkuntza/Gizarte arloei dagozkie eta beste erdiak Zientzia-Teknologia arloei. Astean bederatzi ordu ditut, beraz, proiektu edo jarduera multidisplinarrak aurrera eramateko. Arloka antolatuta daukagun ohiko eskola ordutegi trinko eta zurrunarekin horrelakorik egitea ezin dut amestu ere egin, gaur egun (etorkizun laburrean hau ere aldatzen hasiko denaren esperantza badaukat, halere).
  • Gelako lau paretetatik ihes egin eta ikaskuntza prozesua beste espazio batzuetara zabaltzea sentitzen dudan behar nagusietako bat da. Eta uste dut ikasleek ere eskertuko dutela aldaketa hori. Ostegun goizak primeran ditut ikasle taldea hartu eta herrira irten, txango batera eraman edo esperiemntua egiteko patiora ateratzeko, beste irakasleen ordutegian eragin beharrik izan gabe.
  • Esan beharrik ez dago horrelako taldeetako ikasle askok autoestimua lurretik izaten dutela, bigarren mailako ikasle bezala hartzen dutela euren burua. Irakasle bezala, erronka polita bat daukat ikasle hauen alderdi emozionalean eragiteko. Irakaslea ez da soilik eduki transmisorea (halaxe ikusten dut nire rola ikastolan azken urteotan), hezitzaile bezala, badauzkagu beste alderdi batzuetan ere ikasleak hezitzeko betebeharra. Ez naiz ni eredu bat kontu hauetan, badakit. Baina benetan hobetzea nahi badut, alderdi honetan ere ahalegin bat egin beharko dut eta talde honek aukera ezin hobea eskaintzen dit horretarako.

Ikasturtea hasi besterik ez dugu egin. Batzuetan sentsazioa daukat espektatibak oso altu ipintzen ditudala eta gauzak nik espero bezala ez doazenean, azkar galtzen dut pazientzia. Tira, hori kontrolatzea ere ikaskuntza prozesu orokorraren barruan ipini beharko dut. Ikusiko dugu noraino heltzen garen.

Irakaslearen metamorfosia

Azpian ipini dizuedan dokumentuan Bartzelonako UPCko irakaslea den Miguel Valero-Garciak irakasleok gure lanbidean egiten dugun ibilbide profesionalaren inguruko hausnarketa pertsonal interesgarria egiten du. Autoreak unibertsitatean egindako ibilbide profesionalean bizi izan dituen fase desberdinen inguruan idazten du. Uste dut bere esperientzia unibertsitatetik irakaskuntzara zuzenean pasa garen irakasle askorenarekin bat datorrela. Nik esango nuke Bigarren Hezkuntzako irakasle askoren deskribapena egiten duela bertan. Jarraitu Irakaslearen metamorfosia irakurtzen

Irakasleon garapen profesionalari buruzko ideiak

Gaur arratsaldean duela hamar bat egun CITAk antolatutako kongresuan parte hartu duten hizlariek erabilitako aurkezpenak biltzen dituen artikulura heldu naiz. Eskaintzen diren lau aurkezpenetatik lehenengoak zer pentsatua eman dit eta nire ideiak hementxe jasotzea erabaki dut.

Aurkezpena Castellomgo Jaume I unibertsitateko irakasleak diren Jordi Adell eta Linda Castañedak prestatu dute eta azkenaldi honetan asko kezkatzen nauen gai bati buelta pare bat ematen dizkiote bertan: irakasleon garapen profesionalaren gaia.

Jordi Adell y Linda Castañeda: El desarrollo profesional de los docentes en la era Internet: entornos personales de aprendizaje (PLE)

Aurkezpena bi zatitan banatu dute. Bigarrena Ikas-ingurune Pertsonalen inguruan da eta IKT kontuetan gehiegi murgilduta ez dabilenak agian ez du gehiegi ulertuko. Lehenengoak ordea mami asko daukala iruditzen zait eta irakaskuntzan urte batzuk daramagunoi zer pentsatua eman beharko ligukeena.

Gogoratzen dut 97an ikastolan hasi nintzenean, nire kezkak nituela Ikastolen Elkarteak atera berri zituen Ostadarreko Matematikako testu liburuak erabiliko ote nituen edo ez erabkitzerakoan. Baliabide haien egokitasuna ez nuen garbi ikusten eta, nire ikuspegitik zituen gabeziak nire material propioekin osatuko nituela erabaki nuen azkenean. Gogoan dut orduan horrelako zerbait entzun nuela garai hartan ikastolan goi mailako ardurak zituzten batzuengandik:

baliabide hauen atzean asko dakiten profesionalak daude; nola ausar zaitezke zalantzan jartzea hau eta bestea

Tira, nik banekien gutxi gorabehera zeintzuk ziren nire arrazoiak erabai hura hartzeko baina egia da ere, zaila nuela argumentatzea nire jarrera, ez baitzen erraza orduan, argumentazio solido bat emateko behar nuen informazioa eskuratzea eta faltan botatzen nuen, baita ere, esperientziak ematen duen ezagutza. “Haiek nik baino informazio iturri aberatsagoak, eguneratuagoak, baliagarriagoak… dituzte” pentsatu nuen. “Nor naiz ni Ikastolen Elkartea bezalako “ezagutzaren tenpluan” lan egiten udtenen erabakiak zalantzan jartzeko” pentsatu nuen. Halere, jarraitzen nuen pentsatzen benetako profesionala izan nahi banuen, ezin nuela material hori besterik gabe erabili, inongo autonomiarik gabe nire lanean, inongo ardurarik gabe, inongo kritikotasunik gabe. Nola bestela izango nintzen gai garai berrietara egokitzeko behar nuen garapen profesionalari heltzeko?

Urteak pasatu dira eta, harrigarria badirudi ere, aurten berriro ere entzun ditut antzeko komentarioak nire inguruan. Nola liteke oraindik onartzea “irakasleok ez daukagu ezagutza nahikorik gure zeregin profesionalari behar bezala erantzuteko”? Irakasleok nola demontre jarraitzen dugu duela hamarkada batzuetako paradigma berdinetan lanean?

Gauzak gaur egun asko aldatu dira. Jordi eta Lindaren aurkezpenean inplizituki uler daitekeen moduan, internetek “ezagutza tenpluen” hormak puskatu egin ditu. Ikasten ikasteko grina duenak eta bere garapen profesionalean aurrera egin nahi duenak, aukerak ditu, hala nahi badu, tenpluan bizi direnek kontsultatzen dtuzten iturri berdinetatik edateko. Are gehiago oraindik, euren ikaskuntza praktikak apenas aldatu dutenen aurrean, euren ikas-ingurune profesionala txukun antolatu dutenek, etengabe ari dira egoera berriek eskatzen dituzten exijentzia berrietara egokitzen. Horrela, “ezagutza tenplu” horietako askok oso modu trakets eta motelean egokitzen ari dira, inguruan gertatzen ari diren aldaketetara. Adibide bat jartzearren, EEBBtan eta Espainia osoan liburu digitalak (orain ezagutzen ditugun moduan) kolokan jartzen dituzten iritziak hezkuntza munduan geroz eta nabarmenagoak diren une honetan, Ikastolen Elkarteak OKDa bezalakoak ipintzen ditu martxan edota ohiko materialen “refritoak” diren liburu-digitalak ipintzen dituzte kalean, berrikuntza barnize batez apainduta gainera. Berrikuntza bezala saldu nahi da, eskola komunitateak dagoeneko erabaki duenean horrelakoek iraungitze epe laburra izango dutela.

Aurkezpenaren 16. diapositiban esaten den moduan “Nos han desprofesionalizado (i.e., el libro de texto) y burocratizado”. Egoera hori ez da bakarrik kanpo-eraginaren ondorioa izan; ziurrenik gutako asko oso eroso sentitu gara ere, gurea den lan bat kanpotik eginda jaso izan dugunean. Alderdi horretatik, onartu beharra dago, kanpoko presio hori oso ondo etorri zaigula askotan, gure ardura pedagogikoak izan beharko luketenak bigarren maila batean utzi eta bizitza profesional erosoagoa izateko. Horrela, gaur egun arazoak ditugu sekuentzia didaktikoak modu autonomoan diseinatzeko, aniztasunak eskatzen dituen estrategia didaktiko alternatiboak diseinatzeko (arazo potolo bat gure ikastolan), benetako ebaluazio formatiboa burutzeko irizpideak diseinatu eta aurrera eramateko bitartekoak erabiltzeko, etabar, etabar. Bitxia bada ere, duela berrogei urte ikastolen mugimenduaren sendotzea gertatzen hasita zegoen garai hartan, hain arrunta zenaren beste muturrean bukatu dugu. Eta hori ez dut nik esaten. Nik dakidaneraino, Jordik eta Lindak ez dute Ikastolen mugimendua gertutik ezagutzen. Baina irakasleon garapen profesionalean aurrera egiteko proposatzen ditzuten estrategiak irakurrita, badirudi duela berrogei urte, ikastolen aitzindariak izan ziren irakasleek egindakoa oso ondo ezagutzen dutela:

1) Estar orientado a la resolución de problemas
2) Ofrecer oportunidades para que lso docentes trabajen juntos y con expertos
3) Facilitar la exposición de los docentes a innovaciones en conocimientos, practicas de enseñanza y tecnologias de apoyo
4) Capacitar a los docentes para probar nuevas estrategias y habilidades
5) Facilitar la reflexión sobre la propia práctica y la discusión orientada a un proposito

Ez al dira horiek, hain zuzen ere, duela berrogei urte ikastoletako irakasleek erabat barneratuta zituzten kontuak? Ikastolen mugimendua gaur dena izatera heldu bada, ez al da orduko irakasleek normaltasunez asumitzen zutelako euren garapen profesionala ezinbestekoa gurea bezalako proiektu bat aurrera eramateko? Baliabide eskasia izugarria zegoen garai hartan, ez al mirestekoa irakasle haiek, euren praktika didaktikoaren hobekuntzaren alde adierazi zuten jarrera eta hartu zuten konpromisoa?

Zergatik ukatu nahi zaigu orduan guri garapen hori, ezagutza eta informazioarekiko sarbidea inoiz baino errazagoa den garai honetan? Zergatik ukatzen zaigu bide berriak ikertzeari, ikerkuntza horrek eskatzen duen formazioa modu autonomoan jasotzeari? Estrategia berriak probatzeari? Noiz pasako gara material “prefabrikatuak” inongo irizpide kritikorik gabe aplikatuko dituen profesionalak izatetik, ibilbidea modu autonomo eta arduratsuan egiten jakingo duten profesionala izatera?

Hezkuntza eredu perfektuaren bila

Ba al dago hezkuntza eredu biribilik? Zenbateraino dira aplikagarriak kanpoko ereduak Euskal Herrian? Zer ulertzen dugu hezkuntza eredu arrakastatsuei buruz hitz egiten dugunean? Halako azterketa eredu konkretu batek botatzen dituen emaitzei buruz ari gara? Ikasle eta gurasoek antzematen dutenari buruz? Eta irakasleen asetzea?

Galdera horiek guztiak eta gehiago etorri zaizkit burura TV3k atzo botatako saio hau ikusi dudanean.

EEBBetako eskola publiko baten eredua azaltzen digute, alde batetik, eta dagoeneko hain ezaguna zaigun Finlandiako eredua (I, II, III eta IV) bestetik. Biak dira hezkuntza eredu publiko desberdin biren eredu eta, hala eta guztiz ere, sakonak dira bien arteko desberdintasunak. Zer ulertzen den kalitatezko hezkuntza eredu bezala lehenengo kasuan eta zer ulertzen den bigarrenean, garbi dago oso desberdina dela. Bideoan Sant Sadurni D’Anoiako Jacint Verdaguer eskola publikoko zuzendari eta irakasle talde bat ere ageri da. Azken hau, Kataluniako eskola sare publikoaren barnean erreferente bat dela kontsidera dateke, baita ere.

Hiru adibide horiek banan-bana aztertzen joango bagina ziurrenik jabetuko ginateke asko direla eskaintzen dituzten hezkuntza eredu propioen arteko aldeak. Baina hiruek badute zerbait komunean ere; hiruak dira erreferente bat eragiten duten gertuko inguru sozialetan (Finlandiako kasua, orokorrean hartuta, erreferentea mundu mailan). Eta erreferente bihurtu dira, hain zuzen ere, gai izan direlako eskola eredu propio bat eskaintzeko, gertuko errealitate sozialari erantzuteko irtenbideak modu autonomoan bilatzen ahalegindu direlako.

Nik ezagutzen dudan eskola ereduan mimetismoa, kanpoko ereduen birziklatzea eta “jakintsuen” esanak betetzea dira nagusi, batez ere, arlo pedagogikoari dagokionean. Bideoaren amaieran Gregorio Lurik aipatzen duen moduan, eskola eredu propio bat eraikitzeko eta eskaintzeko autonomia faltan botatzen dut. Erreferenteak diren horiek izan duten askatasuna, autonomia eta ausardia izatea nahiko nuke, nire gertuko errealitateak dituen beharrei ahalik eta hobekien erantzun ahal izateko. Kontu hauek ezinezkoak direla, utopikoak direla pentsatuko dute askok; jarrera horiek dira, hain zuzen ere, bide horretan aurrera egiteko dauden eragozpenik handienak.

Curriculuma, benetako ikaskuntza prozesuen kortsea ote da?

Benetan beharrezkoak dira gelako programazioak? Zenbateraino laguntzen du curriculum baten zehaztapenak gure ikasleen ikaskuntza prozesua benetakoa (autentikoa) eta esanguratsua izaten? Ikaskuntzaren sistematizazioa, ikaskuntza prozesua hain gauza konplexua izanik, benetan onuragarria da gure ikasleen ibilbide akademikoarentzat?

Galdera hauen eta antzekoen inguruan gabiltza bueltaka azkenaldian Mikel eta biok. Blog hau aspalditik jarraitzen baduzue pentsatuko duzue gutxi gorabehera biok antzeko iritzia daukagula gai hauei buruz. Uhmmmm, harritzeko bada ere, ez da guztiz horrela 😉 Tira, ez ditugu iritzi erabat kontrajarriak, ez ditugu muturretako ideiak defendatzen, esan daiteke gai hauen inguruan daukagun ikuspegi orokorra nahiko antzekoa dela baina hainbat puntutan iritzi kontrajarriak ditugu.

Aurrekoan aipatzen nuen bezala, denboralditxo bat daramat ikastolako irakasleentzat lagungarria izan daitekeen material bat prestatzen. Egia esanda, curriculumaren zehaztapen maila desberdinak eta hauen ezaugarriak, gelako programazioak eta sekuentzia didaktikoak nire lanbidearen alderdi astun, aspergarri eta, kasu gehienetan, denbora galerari lotutako zereginekin erlazionatu izan ditut. Halaxe da. Baina hori esanda, egia da ere, ikasleek nire ikastolan egingo duten bidai akademiko luzean, bidai horren iparra markatuko duen gida edo dokumentazio minimo bat beharrezkoa dela, iparra adierazteaz gain, bidaiari koherentzia eta zentzua ematen lagunduko diona. Dokumentazio horren ardatza gure ICPa izan behar duela uste dut eta irakasleok zehaztuko ditugun sekuentziak ardatz nagusi horren itzalean egon beharko direla uste dut. Garrantzizkotzat jotzen dut gure ICPa gurea izatea, ez izatea kanpotik eginda datorkigun “totxo” ulergaitz eta erabiltezin baten kopia&pega zuzen bat. Zerbait praktikoa izan behar du, irakasleentzat benetako tresna izango dena, erabilgarria eta denbora aurrezten lagunduko diona.

Tira, honaino uste dut Mikel eta biok nahiko ados gaudela. Kontua da, zenbateko zorroztasunez diseinatu behar dugun curriculuma eta aplikatu behar dugun gero, gelara sartzen garenean. Mikelek askotan aipatzen didan moduan berak planifikazio gutxiago eta akzio gehiago nahi du; ebaluatu, ebaluatu eta ebaluatu baina gero benetako ebaluazio prozesu batek eskatzen dituen hobekuntzak ikasleekin gela barruan eraman ez; inora eramaten ez duen burokrazia lana alde batera utzi eta benetan irakasleok egin behar dugun lanari gure arreta, energia eta denbora eskaintzea. Horrela zioen berak aurrekoan idatzi zuen bidalketa interesgarri honetan:

Horregatik, gainontzekoa (metodologia, baliabideak…) akzesorioa egin zaio. Berarentzat nahikoa izan da bere ikas prozesuaren jabea dela eta prozesu horretan “lagun” batzuk aldamenean izango dituela sentitzea. Eta horixe da hemen, gure hezkuntza sisteman, inoiz sentitu ez duena.

Horregatik, kezka bat datorkit burura; gure artean, bukaezinak diren gogoeta “sasipedagogikoetan” sartuta gabiltzan bitartean, gure ikasleek eskatzen digutena beste zerbait da. Sinpleagoa eta egingarriagoa.

Zertarako konplikatu horrenbeste? Zergatik horrenbeste eztabaida gure artean? Zergatik ez dugu entzuten ikasleen ahotsa?

Mikelen artikulua Eusko Jaurlaritzako Hezkuntza Berriztatzeko Zuzendari ohiari “redukzionista baino redukzionistagoa” iruditu bazitzaion ere (ondo daki, berak bai, zer den hori; entzutea besterik ez dago zenbat topiko tipiko erabili zituen sakontasun gehiago eskatzen zuen egoera baten aurrean), niri zer pentsatua eman zidan, irakaslea naizelako, alde batetik, eta fisikako irakaslea naizelako bestetik.

Gaur bertan Jordi Adellen artikulu berri bikain bat irakurtzerakoan (denbora luze batean bloga bakarrik utzi ondoren badirudi berriro hasi dela gogotsu, artikulu interesgarriak argitaratzen), berriro etorri zaizkit Mikelena irakurri ondoren izandako ideiak. Aro digitalerako diseinatutako sekuentzien ebaluazioari buruz idatzi du Adellek, konkretuki jarduera mota hauen ebaluazioa burutzeko matrize baten berri eman du. Honen inguruan luze eta sakon aritu ondoren, horrela amaitzen du bere artikulua:

Lo que si estoy seguro es que este debate es necesario: debemos hablar más sobre didáctica en la era de la información porque aquí está la clave de todo el invento. No se si las taxonomías son el camino adecuado. Por mi formación y mis maestros, me “crié” anti-taxonómico y anti-objetivos operativos expresados en términos de conducta (Pepe Gimeno fue mi maestro 🙂 ). Me dan miedo los estándares, y la ultra-programación rígida de actividades, porque en manos de los tontos uniformizan el aprendizaje, definiendo qué debe saber y saber hacer todo alumno en todo momento hasta el detalle más nimio, algo que es antinatural (ayer en Manresa, en la tercera jornada Espurna, me decía un amigo “¿Por qué tengo que esperar al año que viene para explicar los terremotos cuando mis alumnos quieren comprender ahora qué ha ocurrido en Japón y por qué?”).

Azken paragrafo hori irakurri ondoren galdera desberdinak etorri zaizkit burura: Zegatik dira beharrezkoak estandarrak edo helburu didaktikoak? Ez ote dira hauek, azken finean, ikaskuntzaren uniformizazioaren eragile nagusienak? Zenbateraino da beharrezkoa edukien mailakatze bat? Zergatik ezin dugu aurrera eraman ikasleek bizi duten uneko errealitatearen inguruan diseinatutako ikaskuntza prozesu bat?

Ez da Adell bakarra Mikelek botatako ideiekin bat egiten duena. Duela aste batzuk niretzat beste erreferente bat den Anibal De La Torrek, artikulu mamitsu baten amaieran, horrelako zerbait zioen:

Es verdad que el proceso educativo de una persona es extremadamente complejo y no debería dejarse en manos del azar, pero “el acto educativo” en sí, en un momento y lugar determinado es algo muy sencillo y personal que no deberíamos complicar más de lo preciso.

Mikel, Jordi eta Anibalen hitzen kontra egiteko argudiorik ez daukat, nire esperientzia profesionalean izandako bizipen askorekin bat egiten dutelako. Baina bestetik, ezin dut burutik kendu, oinarrizko planifikazio bat, oinarrizko helburuen zehaztapen minimo bat, oinarrizko eragite ardatzak definitzea… beharrezkoak direla. Gehiegi konplikatzen al gara curriculumaren diseinu eta gelako programazioekin? Noraino dira lagungarriak gure lanbidean (Mikelek dioen moduan “Irakasleak irakasten saiatzen gara”)? Zer leku daukagu ikastolan inprobisaziorako, curriculumak askotan suposatzen duen kortsetik askatzeko? Non dago oreka beharrezkoa den planifikazio eta irakaskuntza prozesuek suposatzen duten akzioaren artean?

Norbaitek pistarik eman dezake?