Pedagogia eta didaktika – 11 orrialdea

Elkar Hobeto Ezagutzen: talde-kohesioa sendotzeko jarduera sorta

Aurreko batean aipatu nuen bezala, Curriculuma esku artean hartu bezain pronto nagikeria nagusitzen zaion horietako bat naiz ni. Hamabost urte daramat hezkuntzan eta, lotsa apur batekin bada ere, onartu behar dut ez naizela sekula jarri unitate didaktiko baten diseinua egiten. Zertarako bada? DBHn aritu naizenean beti izan ditut eskura Ikastolen Elkartetik “prefabrikatuta” etorri diren materialak. Ingurukoek ziotenaren arabera, hortxe neukan behar nuen guztia klaseak “emateko”. Zertarako konplikatu bizitza curriculumean datorrena ulertzen? Eta batxilergoan klase eman behar izan dudanean, handik eta hemendik kontsultatutako testu-liburuekin egindako entresakarekin, prest neuzkan irakasleok hainbeste apreziatzen ditugun apunteak.

Askotan esan dudan moduan nahiko frustrantea den errutina honetatik ihes egin nahi dut, nire garapen profesionala mugatzen duen testuinguru horretatik alde egin nahi dut. Nekatuta nago nire inguruan entzutez “ez garela konpetenteak” curriculumak zehazten dituen ardatz nagusien inguruan sekuentzia didaktikoak diseinatzeko. Horrelako planteamenduen aurrean errebelatzen naiz, bere garaian IKTen inplementazioan kanpotik zehaztuta zetozen irizipide askoren aurrean oso kritiko azaldu nintzen bezala. Bide berriak urratzeko gai sentitzen naiz eta, kontzientea izanda erronka berrietan hasteak bere arriskuak dituela, sinesten dut zerotik hasita bada ere, diseinatuz, planifikatuz, eginez, eta egindakoa ebaluatuz profesional hobeagoa izatea lortuko dudala.

Baina egun daukagun eskola egiturarekin (guztiz zatitua, bai eduki, denbora baita espazioan ere), onartu beharra dago ez dela erraza ohikotasunetik urruntzea, lan egiteko modu berriak erraztuko duten baldintza egokiak aurkitzea. Denboratxo bat pasa ondoren kontu hauei buelta batzuk ematen esperientzia berriak bizitzeko Aniztasun Curricularreko taldearekin lanean hastea aukera egokiena zela erabaki nuen. Curriculum ofizialaren inplementazioan “krak” egiten duten ikasle talde hauekin elkarlanean aritzea aukera bikaina zen bide berriak urratzeko, izan ere, hauekin eduki prefabrikatuek ezer gutxirako balio dute, ohiko material didaktikoak “fusilatzea” ezer gutxirako balio du. Dena egiteke nuen, beraz.

Irailaren lehenengo astean izan nintzen nire ikasle berriekin aurrez-aurre lehenengoz, zortzi neska eta mutiko bakarra. Ideia asko nituen buruan elkarrekin aurrera eramateko. Garbi neukan metodologia aktiboak bultzatuko nituela gelan eta honen oinarrian lanketa kooperatiboa egongo zela. Ez neukan oso garbi, ordea, nondik hasi. Amaiak, ikastolako orientatzaileak, talde-kohesioa sendotzeko jarduera batzuekin hasteko gomendatu zidan. Nire ikasle gehienak aspalditik ezagutzen ziren elkar baina niretzat guztiak ziren ikasle berriak. Beraz, lan-talde kooperatiboak (homogeneoak zein heterogeneoak) ondo aukeratzeko ezinbestekoa nuen elkar hobeto ezagutzearen aldeko jarduera batzuk diseinatzea.

Hasieran esan dudan bezala, lehenengo aldia zen zerotik jarduera sekuentzia baten diseinua egiten nuela, helburuak definitzen nituela, landutako konpetentzien deskribapena egiten nuela, elementu curricularrak zehazten (modu orokorrean behintzat) saiatzen nintzela. Horrela “Elkar Hobeto Ezagutzen” izeneko sekuentzia prestatu nuen.

Dagoeneko zazpi hilabete luze pasa dira hartatik. Beste hiru sekuentzia didaktiko berri prestatzeko aukera izan dut eta, eginez bakarrik ikasten dela kontutan izanik, baliteke gaur sekuentzia honetako jarduerak beste modu batera prestatu izana.

Edonola ere, kontentu geratu nintzen egindakoaz. Nire ikasleak hobeto ezagutzeko aukera bikaina izan zen baita beraiek ni ezagutzen joateko ere. Horrelakorik inoiz egin gabe nengoen (lan-taldeak diseinatzeko beharik ez dut inoiz eduki eta) baina uste dut ezinbestekoak direla kohesio jarduera hauek ikaskuntza kooperatiboa bultzatu nahi badugu behintzat.

Azpian daukzue lau jardueren deskribapen laburra:

1. JARDUERA: Ni eta gu, gu eta ni: izena, argazkia eta beste kontu batzuk

Lehenengo jarduera honetan taldekide bakoitzaren datu pertsonalak aurkeztea eskatzen zen, gero taldeko gunean bakoitzaren fitxa pertsonala osatzeko. Gainera taldearen identifikatzaile nagusia izango zen talde-izena aukeratzea eskatu nien. Agian hemen egon daiteke jardueraren alderdirik “berritzaileena”, izan ere, taldearen izena aukeratzeko ideia-jasaren teknika erabili genuen. Ariketarekin hasi aurretik txosten txiki bat banatu nien teknikaren oinarriak azalduz.

Jaitsi PDF dokumentua

Tira, onartu behar dut esperientzia ez zela oso aberatsa izan. Ikasleak ez daude ohituta horrelako tekniketara. Orain arte dena mamituta eman zaie, zer egin behar duten esan egin zaie; ez dute iniziatibarako aukera gehiegirik izan. Beraz, egun batetik bestera horrelako jardueretara egokitzea ez da gauza erraza.

2. JARDUERA: Nire gelakidea aurkezten

Bigarren jarduera honetan taldekide bakoitzaren inguruan informazioa lortzea zen helburu nagusiena. Baina norberak bere burua aurkeztu beharrean, bere kide batek egingo du lan hori. Horretarako bikoteka jarri nituen eta denbora tarte bat eman nien euren bikotekidearen inguruan informazioa biltzen joateko. Jaso beharreko informazioaren inguruan, erabil zezaketen galdera sorta labur bat eman nien gida moduan.

Bere izen-abizenak, ez-izena, detaile bereziak aipagarriak izan daitezkeenak laguna hobeto ezagutzeko…
Zeintzuk dira bere afizioak?
Zer egiten du gelako orduetatik kanpo?
Zeintzuk dira bere indarguneak eta ahuleziak?
Zein ekarpen egin diezaieke gelako beste kideei?

Jarduera honetan informazioaren kalitatea baloratzea baino gehiago, honen komunikazioa ebaluatu nahi zen. Horretarako ikasleei ahozko komunikazioaren inguruko balorazio matrize hau pasa nien:

Jaitsi PDF dokumentua

Aurkezten guztiak sekuentziaren ataza izango zen bideo batean bildu genituen

3. JARDUERA: Zer dut ikaragarri gogoko?

Aurreko jardueraren ondoren, banekien zerbait gehiago nire ikasleen inguruan eta beraiek ere, aurretik ezagutzen ez zituzten euren gelakideen inguruko hainbat ezaugarrien berri ere izan zuten. Baina oraindik gauza gehiago ikasi nahi genituen.

Hainbeste urtetan klixe jakin baten menpe egon diren ikasle hauek jaberarazi nahi nituen eurak ere gai zirela gauza asko ondo egiteko. Horien berri ematea eskatu nien, bakoitzak dituen alderdi positiboen inguruan hausnarraraziz. Hemen ere denbora tarte bat eman nien euren aurkezpen pertsonala egiteko eta gida bezala, beste galdera zerrenda txiki bat ere pasa nien.

Zer da nire jakin-mina pizten duena?
Zeintzu arazo edo egoeren ditut gustuko?
Zertaz dut gustuko ikertzea?
Nola ikasten dut eta norekin?
Noiz sentitu naiz harro zerbait ikasteaz?
Noiz sentitu naiz gustura ikastolan? Kontatu esperientzia bat.
Zer da zuretzat zailena eta errazena ikastolan zaudenean?
Irakasle bezala zer 3 gauza egin ditzaket ikasketak atseginagoak egiteko?
Zeintzu ekarpen iruditzen zaizu egin ditzakezula gelako beste kideei

Aurrekoan bezala, hemen ere bideoan grabatu nien aurkezpen guztiak eta balorazio matrize berberaren inguruko ebaluazioa egin nuen.

4. JARDUERA: Zer espero dut ikasturte honetaz?

Azken jarduera honetan nire ikasleen espektatibak ezagutu nahi nituen. Abentura berri honetatik zer jasotzea espero zuten jakin nahi nuen. Aurrekoetan bezala, jarduera honetan ere ikasleen hausnarketa bideratzeko galdera zerrenda bat eskaini nien:

Zer espero dut ikasturte honetaz?
Nola gustatuko litzaidake izatea nire ikastola?
Zertaz gustatuko litzaidake ikastea?
Zerk motibatzen nau?
Zer egingo dut desanimatzen naizenean?

Hausnarketaren ondoren, ikasle bakoitzak bere asmo, nahi, ideia edo ilusioak hiru esalditan laburbildu behar zituen. Guztiak gelan daukagun azulejuz betetako paretan jaso genituen, halako “wallwisher” moduko bat sortuz.

Jarduera honen emaitzak ez ziren oso onak izan. Ekarpen gehienak topikoz josita egon ziren; gehienak “nota hobeagoak atera” edo “gai guztiak aprobatu” bezalakoak izan ere. Gaur errepikatuko banu jarduera ziur nago ikasleen ekarpenak beste mota batekoak izango zirela. Tira, erroreengandik ikasten omen da; hurrengorako beste modu batean planteatuko du jarduera hau.

Goran ipini dizuet taldearen argazkia. Bigarren eta hirugarren jardueretan jasotako ekarpenekin egindako bideoa ipintzen dizuet azpian.

Ni eta nire ikasleentzat esperientzia berria izan da hau. Sekulan ez dut horrelako jarduerarik burutu nire ikasleekin baina onartu beharrean nago talde-kooperatiboetan oinarritutako lanketa aurrera eraman nahi bada gelan, beharrezkoak direla horrelakoak. Oso esperientzia aberasgarria izan zen eta hobekuntzak non aplikatu behar ditudan ikasi ondoren, ziur nago ez dela azkeneko aldia izango horrelako jarduerak aurrera eramaten ditudala.

Azpian uzten dizuet sekuentziaren deskribapen osoa. Google Sites batetik zuzenean inprimatutako txostena da eta kalitatea nahiko kaxkarra da.

Jaitsi PDF dokumentua

Konpetentzia espezifikoetaz gain uste dut garrantzitsua dela sekuentziaren garapenean ikasleek jokoan jartzen dituzten konpetentzia eta azpikonpetentzia orokorren deskribapena egitea. Horretarako halako txantiloia sortu dugu ikastolan non bertan jarduera desberdinetan mobilizatzen diren azpikonpetentziak zehaztu daitezkeen.

Bideoa ikusi baduzue konturatuko zineten ikasleek taldearentzat aukeratutako izena Tin-Team izan zela. Egia esatea nahi baduzue, ez dakit zein izan zen izen hori jartzearen arrazoia, baliteke hitzak ahoskatzerakoan sortzen den doinua izatea edo nik ezagutzen ez dudan bestelako arrazoi ezkuturen bat egotea tartean. Kontua da hilabete hauetan izen honi esanahi bat bilatzen aritu naizela eta orain konturatu naiz taldeari ezin geniola izen hobeagorik ipini 😉

Eskola eta gizartea: eskaintzak eskariari erantzuten ez dionean

Aurrekoan Mikelek Google+-en partekatu zituen hiru irudiekin osatuko dut gaurko ekarpena. Oraingo artikulua ederki asko izan zitekeen aurrekoan idatzitakoaren jarraipena, izan ere, hiru argazki hauen bitartez begibistan geratzen da zein den, XXI. mende hasiera honetan, eskolaren eskaintza eta bizitza modernoak dituen benetako eskakizunen arteko aldea. Irudi sinpleak baina mezu potenteak transmititzen dituzten argazkiak dira, bakoitzaren atzean egungo curriculumak dituen hutsuneak garbi geratzen direlarik.

EDUKIAK

Geroz eta garbiago geratzen ari da edukiak konpartimentu isolatuetan antolatzeak ez duela inongo zentzurik. Lehen Hezkuntzan edukiak modu globalizatuan egiteko saiakera desberdinak egin badira ere (Amaraberri metodoa, Txanela proiektua…) Bigarren Hezkuntzan jarraitzen dugu edukien banaketaren ikuskera klasikoarekin. Eta hori, gaurko gizarteak eskatzen duenarengandik ikaragarri urruti dago. Gure lanbidera begiratzea besterik ez daukagu; jakingai batean adituak diren irakasle mintegietan oinarrituta antolatzen dira egungo eskolak. Baina bistan da egun irakaskuntzan ditugun erronkei arrakastaz aurre egiteko, espezialistetan oinarritzen den egitura batetik multidisziplinarrak diren profesionalez eraikitako eskola batera aldatu beharra dagoela, non jakintzagai tradizionaletan bustita dauden irakasle horiek, hizkuntzak behar bezala menperatu behar dituzte (ahoz nahiz idatziz), teknologian trebatuak izan behar dire, pedagogian adituak, psikologiaren eta emozioen esparruan bustiak… eta, garrantzitsuena, taldean lan egiten jakin behar duten. Jakintzagai konkretu batean soilik bustiak diren irakasleek, zaila izango dute bere lekua aurkitzea etorkizunean. Eta hau bizi garen girzatearen ezaugarri propioa da; egokitu dezagun curriculuma bada, egoera berri honetara.

METODOLOGIA

Egungo hezkuntza ereduaren bigarren anakronismoa azaltzen da goiko irudian. Garai batean, goi-mailako ezagutzak jakintzaren tenpluetan bakarrik jasotzen ziren hartan, edukiak buruan izatea balio garrantzitsu bat izan zitekeen eta ziurrenik, lanbide askotan kritikoa izan zitekeen. Gaur egun, informazioa eta ezagutzaren gizartean, horrek bere balioa erabat galdu. Gaurko gizarte aldakorrean, denbora epe laburrean hainbeste aldatzen ari den gizarte honetan, egoera berrietatik arrakastaz irtetea da eskatzen dena. Eta hor, batek dakiena baino garrantzitsuagoa da batek egiten dakiena. Tira, kontu honetan ez daukat gehiago esan beharrik; aspalditik dakigu irakasleok gure lana ezagutza biltegiak sortzea baino ikasle konpetenteak bilatzea dela eta konpetentzia oionarritutako hezkuntza eredu berri honen gakoa arazoen ebazpena dela. Eta horretarako prozesu didaktiko aktiboak garatu behar ditugu gela barruan.

EBALUAZIOA

Goikoarekin lotuta doa azken irudi hau. Metodologia klasikoan, edukiak zenbateraino barneratuta daukaten egiaztatzeko daukagun sistemak ikasle “azkarrak” eta “ez hain azkarrak” bereiztera eramaten gaitu eta horren arabera sailkatzen ditugu “ikasle onak” eta “ikasle txarrak”. Etiketa hori gainean dutela urteak eta urteak egiten dituzte ikasle askok euren ibilbidea ikastolan. Baina lan-mundura irteten direnean jabetzen dira, bai batzuk baita besteak ere, gizartean klixe horiek ez dutelako gehiegirako balio. Adimen mota ugari daudela jabetzen dira eta gizartean adimen desberdi horiei ordurarte eskolan eman ez zaien garrantzia ematen zaiela. Zorte piska bat dutenak euren gaitasun ezkutuak aurkitzera heltzen dira hezkuntza sistema formaletik irteten direnean. Beste batzuk ordea, eskolan jasotako “marka” horrekin egiten dute aurrera euren bizitza guztian. Aurrekoan idatzitako iruzkinean bezala, ikasleak, oilotegi batean ekoizten diren arraultzak bezala sailkatzen ditugu: S, M, L edo XL (gure kasuan GU, NA, O, OO edo BI). Sailkatu baino gehiago, euren indarguneak agerian utzi eta ahuleziak hobetzen ahalegindu beharko ginateke irakasleok, talde homogeneoak bilatzen ahalegindu baino, aniztasunari behar duen garrantzia emanez. Horixe da eta, gaurko gizartearen beste ezaugarri garrantzitsuetako bat.

Ez dakit oraindik Espainiako gobernuak ostiral honetan aurrera eramango dituen erreformek nola eragingo diguten guri. Han hemenka irakurri ditudan iritzien arabera, neurri hauek (ikasle kopurua handitu, lan-orduak igo, lanpostuak jaitsi…) irakaskuntzaren “kalitatea” jaitsi besterik ez dute egingo. Ziurrenik, neurri hauek irakasleen mobilizazioak eragingo dituzte, kalitatezko hezkuntza sistema baten aldeko aldarrikapena lema nagusi bezala hartuta. Mobilizazio hauek guztiz bidezkoak eta beharrezkoak iruditzen zaizkidala esanda, tristuraz aiapatu beharra daukat ere ez dudala horrelako mobilizaziorik ikusi, lan-baldintzak orain izango direnak baina hobeagoak izan direnean, gure hezkuntza sistema anakronikoaren “kalitatea” hobetu behar izan dugunean, bizi garen gizarte modernoak dituen exijentzietara egokituz. Uste dut gure lanbidearekin eta gure ikasleekin zintzoagoak izaten ikasi beharrean gaudela oraindik.

Irudien jatorria: La Pastilla roja

XXI. mendeko eskolaren eraldaketa pedagogikoaren inguruko apunteak

Laister beteko dira bi urte, Urola Ikastola BHI-tik jaso nuen gonbidapenari erantzunez, Azkoitian izan nintzela gure ikastolan IKTen inguruan egindako ibilbidearen inguruan hitz egiten. Prestatu nuen aurkezpenaren lehen zatian aurreko hamar urteetan gure ikastolan egindakoaz jardun nintzen, fase desberdin bakoitzean aurkitutako oztopo edo arazoak azalduz. Bigarren zatian, orduko egoera abiapuntu bezala hartuz, prospektiba ariketa txiki bat egitera ausartu nintzen, etorkizunari begira eragite ardatz nagusienk zeintzuk izan zitezkeen labur-labur aurkeztuz. Azpian daukazue Azkoitiko hitzaldian erabili nuen aurkezpena:

IKTak Jakintza ikastolan desagertze bidean

View more presentations from Jokin Lacalle

Lehenengo aldia zen aurkezpenari izenburua, behin diapositiba guztiak amaituta nituela, ipintzen niola. Izenburu deigarri bat ipini nahi nion, atentzioa deitzeko modukoa eta kontutan izanik oraindik bero-bero nituela buruan azkeneko bi diapositbetan agertzen diren ideiak, onartzen dut izenburua “apokaliptiko” samarra atera zitzaidala 🙂 Kontua da jada duela bi urte kezkatuta nenbilela IKTen gehiegizko protagonismoarekin (ikus 36. diapoa). Eskolaren berrikuntza IKTen ezarpen eta erabilerarekin nahasten genuen, praktika onak teknologiaren erabilera “orijinalekin” lotuta zeudenak kontsideratzen genituen eta irakasle aurrerakoiak teknologian euren trebetasuna adierazten zutenak (inguruko irakasleak liluratuta geratzen ziren hauekin) kontsideratzen genituen. Baina nire esperientzia pertsonalak esaten zidan hori ez zela eskola berriak behar zuena edo behintzat horrekin bakarrik ez zen nahikoa eskolak behar zuen benetako berrikuntzarako. IKTen erabilerari lotutako “boom”-ak, teknologiaren gehiegizko protagonismo horrek, onura baino gehiago kalte egiten zuela iruditzen zitzaidan; gure ikastolaren errealitateari begira behintzat, hala sentitzen nuen.

Jada orduan gure ikastolan eraldaketa didaktiko sakon baten beharra genuela proposatzen nuen (ikus 40. diapoa) eta proposatzen nituen bost eragite ardatzen artean, azkenekoan hauxe botatzen nuen: IKTen integrazio gardena gure eguneroko praktikan (ikus 45. diapoa). Kontua da, orduan intuizio bat bakarrik zena, denborarekin forma hartzen joan dela, orduan sentitzen nuen hura oso garbi azaltzen ez banekien ere, poliki-poliki konkretatzen joan da.

Gaur bertan Angeles Araguz-en blogan “No son las TIC es la pedaggía” artikuluan ipini duen azpiko bideoan oso ondo laburbiltzen da duela bi urte aipatzen nuen “aldaketa didaktiko” harrekin adierazi nahi nuena:

Egia esan, ez ditu gauza berri askorik esaten, blog honetan azkenaldian behin baino gehiagotan azaldu diren kontuak jasotzen ditu, baina uste dut oso interesgarria dela ematen behar den aldaketaren perspektiba global bat ematen duelako. Uste dut, eskoletan oraindik gertatzeke dagoen aldaketaren kudeaketa nondik nora joan beharko litzatekeen ulertzeko oso bideo baligarria izan daitekeela. Bertan botatzen diren ideia asko gainera, ikasle-irakasle testuingurutik kanpo ere zentzua badutela esango nuke. Uste dut irakasleon artean ere, gure eskola barruko lan-esparru eta harremaneta ere kontsideratu beharreko ideia ugari ipintzen dituela mahai gainean.

Bideoan aipatzen den XXI. mendeko hezkuntza eredu berri hori hain dago urruti pasa den mendean ezagutu genuenarekiko ze sistema horren protagonistak garen ikasle eta irakasleon oinarrizko trebetasunak ere derrigorrezkoa da, eredu berriarekin batera, aldatzea. Eta bideoan trebetasun berri horiek zeintzuk izan behar diren sumatzen bada ere, uste dut Aitor Lazpitak azken asteotan argitaratu dituen bi dekalogoetan oso ondo azaltzen dituela.

Lehenengo aurkezpenean George Siemens-en ekarpenak hartzen ditu aitzakia bezala, XXI. mendeko ikasle batek menperatu behar dituen trebetasunen dekalogoa azaltzeko:

10Habilidades

View more presentations from Aitor Lázpita

Bigarrenen aurkezpenean aro postdigitalean (alegia, IKTen protagonismoarekin amaitu den garai honetan) irakasleok garatu beharko genituzkeen trebetasunei buruz hausnartzen du.

10 HabilidadesDocentes

View more presentations from Aitor Lázpita

Uste dut aurreko bideo eta aurkezpenekin nahiko ondo zehaztuta geratzen dela zeintzuk izan beharko liratekeen eskola modernoaren ezaugarriak, gure seme-alaben beharretara (eta ez alderantziz) eta hedaduraz, gizarte osoaren beharretara egokitutakoa.

Kontu honen inguruan bueltaka ibili nintzen duela hilabete batzuk. Ordenagailuaren aurrean eserita nengoela, zera galdetu nion nire buruari: nire semeak ikastolan egingo duen ibilbidean zer balore/gaitasun/konpetentzia garatzea nahiko nuke? Zeintzu balore/gaitasun/konpetentzia nahiko nuke semeak garatzea ikastolan nahiz etxean, bere hezte prozesuan? Zer bultzatu nahiko nuke guraso bezala etxean, ikastolarekin sintonian? (Ikastoletan azkenaldian hainbestetan entzuten ari garen “ikaslearen irteera profilaz” buruz ari nintzela jakin nuen gero)

Hortxe ibili nintzen burutik pasatzen zitzaizkidan kontu guztiak paper batean idatziz jasotzen. Horietako asko goiko bideo eta aurkezpenetan azaldutako asko dira, beste batzuk indarrean jartzen ari diren estrategia didaktikoekin zerikusia gordetzen zuten, beste askok konpetentzien garapenarekin. Batiburrillo guztia ahalik eta modu sinpleenean grafikoki laburbiltzen ahalegindu nintzen. Aspalditik daukat gordeta iruditxoa, txorrada bat delakoan, karpeta batean hautsa biltzen ;). Agian redukzionistegia da planteamendua. Seguraski gauza asko utzi ditut kanpoan. Baliteke ere askorentzat Euskal Curriculumean agertzen denaren bertsio kutre eta osatugabea izatea. Hala izango da, ez dakit. Nire lankide ohi batek askotan esaten zuen bezala, “erositako prezion saltzen dizuet”. Hortxe daukazue azpian aspalditik egindako tontakeritxoa.

Laister sartuko da nire semea nerabezaroan. Eskola etapa berri batean murgilduko da, bere helduarorako bidean kritikoa izango dena. Ez dut uste goian azaltzen den bideoan deskribatzen den XXI. mendeko eskola ezagutuko duenik. Dekalogo horiek ere oraindik urruti ikusten ditut. Konformatuko nintzateke gure ikastolaren ikuspegian (bisioan) nire eskematxo tonto horretan datozen alderdiak kontenplatu eta langileok gureak egingo bagenitu. Ez litzateke gutxi izango.

The Third Teacher: “ergonomia pedagogikoa” eta oinarrizko konpetentziak

Ekainean, Aniztasun Curricularreko taldearekin lan egiteko egin nuen eskaerak onespena jasotzearekin batera jakin nuen ere zein izango zen gure gela hurrengo bi ikasturtetarako. Ikaskuntza prozesua gertatzen den ingurune fisikoaren ezaugarriak dira askotan irakasleon aldetik arreta gutxien jasotzen dutenak. Egia da, baita ere, irakasleok burutzen dugun metodologiak dituen ezaugarrien arabera, ohiko espazio fisikoaren antolaketak ez zertan aldaketa gehiegirik behar: irakasleak bere azalpenak aurrez-aurre eserita dauden ikasleei transmititu eta hauek, azalpen horietatik jaso dutena paper zuri batean idatzita jasotzeko, ez da behar egun ditugun gelentzat alternatibarik. Gehiago oraindik, egungo eraikin eta gelen antolaketa metodologia horrentzat espreski diseinatuta daude.

Lan estilo berrietarako espazio fisikoaren berrantolaketak duen garrantziaz aspaldian jabetu ziren enpresa munduan. Baina eskolan oraindik garatzeke dagoen alderdi garrantzitsuenetako bat da. Onartu behar dut nik neuk garrantzi gehiegi ematen ez nion esparru bat zela duela urte batzurarte. Baina Mikeli behin eta berriro entzuten nion kontu honetaz hitz egiten. Aspalditik erabiltzen du berak “ergonomia pedagogikoaren” kontzeptua. Urte batzuk darama Mikel espazioaren berrantolaketak duen garrantziaz ingurukoak kontzientziatu nahian. Eta garbi badago ere marabilak ezin direla egin berrogei urte inguru dituen eraikin zahar batean, Mikelek ekimen interesgarriak ipini ditu martxan arlo honetan. Duela urte pare bat, ikasleekin elkarlanean gauzatutako proiektu batekin, gelaren diseinua goitik behera aldatu zuen, lau pareten arteko eremua atseginagoa eta funtzionalagoa bihurtuz. Hasiera batean etapako irakasle askok horrelakoen beharrik ikusten ez bazuten ere, proiektuarekin amaitutakoan emaitza nolakoa zen ikusita, denek eskatu zuten euren gelak ere Mikelena bezalakoa diseinatzea. Horixe izaten da aitzindarien patua! 😉

Dizipulu aurreratu bat bezala, nik ere Mikelen hitzei kasu egin eta espazioaren berrantolaketa eta egokitzapen pedagogikoari jarraipena egiten hasi nintzen. Urte batzuk daramat “ikaskuntza espazioen” inguruan informazioa bildu eta aztertzen. Horrelaxe izan nuen Maria Montessoriren edota Loris Malaguzziren berri. Hauen ekarpenetan oinarrituta dago estatu anglosaxoietan geroz eta indar gehiago izaten ari den The Third Teacher mugimendua:

http://www.youtube.com/watch?v=pZsL7l0Qrl4

Urruti, oso urruti gaude oraindik eskolen espazio fisikoa beste modu batean antolatzetik. Egia esan, espazioen iraultza ez da etorriko iraultza metodologiko erreal bat gertatu arte. Eskolak bere funtzioa birdefinitzen duen eta ikaskuntza metodologiak birplanteatzen diren bitartean, bada egun ditugun espazio fisikoen berrantolaketa bat egiteko aukera. Izan beharko litzatekeena ez bada ere, aurrerapauso txikiak eman daitezke behintzat.

Horrela, goran aipatutako Mikelen ideiari jarraituz, nik ere aurten esleitu zaigun gelari “ukitu berezi” bat emateko erabakia hartu dut. Aldaketa oso sinpleak izan dira baina burutzen ari garen lanketa baldintza egokiagoetan gertatzeko aukera eman digute. Aurrera eramandako aldaketa gehienak azpiko bideoan inspiratuta daude:

Gelako antolaketa berria helburu nagusi biren mesedean planteatu nuen:

Gela lanerako espazio atsegina izatea. Bertan egotea eta norberak bere lanak egitea esperientzia atsegina izatea bilatu nahi da. Horrela, ikasleei aukera eman diet espazio fisikoaren pertsonalizazioan kolaboratzeko, paretetan margotzeko edo beste edozein proposamen aurrera eramateko.
Lanerako estrategia didaktiko desberdinak bultzatzeko, hauetako bakoitzaren ezaugarri propio eta bereizgarriei hobekien erantzuteko, zona edo gune desberdinak bereiztea. Esan bezala, 30 metro karratura heltzen ez den gela batean ezin da miraririk egin baina gauzatxo batzuk alda daitezke.

Helburu horien mesedean, hauexek dira aurtengo ikasturtean egin diren moldaketa eta ezarpen berriak:

BAKARKAKO LANKETARAKO TXOKOA: ikaskuntza kooperatiboa bultzatzea lehentasun nagusietako bat bada ere, ukaezina da ere hainbat unetan ikasle bakoitzak zeregin pertsonalak izango dituela, irakaslearen eskutik zuzenean jasoko dituenak kasu batzuetan, irakaslearen laguntzarekin burutu beharko dituenak bestetan edota bere taldean duen rolaren arabera jorratu beharko dituenak gehienetan. Lanketa honetarako ikasle bakoitzak bere mahai propioa du, bere materialak bertan uzteko ohiko pupitrea. Mahaien banaketak ohiko eredu tradizionalarekin puskatu nahi du: “U” moduan ipini ditugu, modu honetan talde kohesio sendotu eta familiarteko giroa lortzea bilatzen delarik. Dena den, mahaien kokapena librea da eta burutu nahi dugun metodologiaren arabera, lekuz mugitu daitezke. Une honetan, adibidez, mahaia guztiak hiru multzotan banatuta ditugu, burutzen ari garen proiektuakeskatzen duen moduan.Espazio honetan egiten den lan-motaren arabera, esan daiteke bertan garatzen den Oinarrizko Konpetentzia nagusia “Egiten eta ekiten ikasi” dela.

TALDEKO LANKETARAKO TXOKOA:hauxe izan daiteke gela arruntekin alderatuta gureak duen desberdintasun nagusienetako bat. Benetako talde-lana gauzatu nahi badugu, lanketa hori erraztuko duen espazio bat izatea beharrezkoa da. Taldea ez da handia (bederatzi ikaslez osatuta dago), beraz, IKT gelan nituen bi mahaia handi igo nituen, elkarren ondoan ipini eta hortxe genuen talde osoa biltzeko behar genuen mahai zabala.Eremu honetan aurrera eramaten ditugun ekintzetako batzuk hauek dira:
- Egitura kooperatiboak: kooperazioa bultzatzen duten jarduera mota bereziak. Orain arte burutu ditugunak 124, Arkatza Erdira, Round Table edo 635 estrukturak izan dira.
- Erabakiak hartu: iritzi trukaketa, eztabaida, kontsentsuak bilatu…
- Espazio beharra duten ekoizpenak gauzatu: atazaren amaiera faserako zehaztutako ekoizpen batzuk (poster eta infografiak, mosaikoak, eskulanak…) mahai handian egite eskatzen dute.
- Tutoretza saioak: talde osoari zuzendutako saioak izaten dira.
Bertan burutzen ditugun ekintza gehienak “Elkarrekin bizitzen ikasi” eta “Komunikatzen ikasi” konpetentzien garapenarekin erlazionatuta daude.

PLANIFIKAZIO ETA HAUSNARKETARAKO TXOKOA: ikaskuntza kooperatiboari lotuta eta metodologia aktiboen esparruan, hauxe izan daiteke atalik garrantzitsuena, izan ere, prozesu hauen bitartez ikasleek euren ikaskuntzaren gaineko ardura nagusia hartzen dute, banakako nahiz taldeko ezagutzaren autorregulazioaren arduradun bihurtzen dira. Eta baliteke hauxe izatea ikasleei konplikatuen egiten zaien zereginetako bat, ez hainbeste gaitasun faltagatik, ohitura falta baizik. Dena mamituta eta bideratuta jasotzen dute ohiko klaseetan eta ondorioz, planifikazio eta hausnarketarako aukera gehiegirik ez zaizkie eskaintzen. Prozesu hauek bultzatu eta garatzeko hausnarketa eta eztabaida eraginkorrerako espazioa beharrezkoa da (guk mahai handian egiten dugu) baina hori ez da nahikoa. Beharrezkoak dira prozesu horietan sortuko diren ideiak, proposamenak, zereginak, arriskuak, aukerak… jasotzeko eta elkarren artean modu grafiko batean erlazionatzeko bitartekoak. Gelako paretak dira egokienak horretarako. Horietako bat azulejoz estalita daukagu; Velleda errotulagailuekin primeran idatz daiteke hauen gainean. Bestea, goitik behera inprimazio berezi batekin estaltzea erabaki nuen uztailan. Margoak Ideapaintdu izena eta edozein gainazal Velleda zuri batean bihurtzen du (pareta, mahai, zutabe…) Probatzeko pote bakarra eskatu nuen eta honekin 6 metro karratuko arbel zuri erraldoi batean bihurtu nuen gelako pareta bat.Eta zertarako erabiltzen ditugu bi pareta hauek?
- Ideia jasa edota 635 bezalako tekniken euskarri grafiko moduan
- Mapa-kontzeptualak guztion artean eraikitzeko
- Zereginen zerrendatzea eta arduren banaketak azaltzeko
- Zereginentzat zehaztutako egutegiaren zirriborroa egiteko
- Ikasbidaiarako jartzen ari garen diruaren jarraipena egiteko 😉
Ohiko arbel berde zaharrarekin batera, bi paretak erabiltzen ditugunean metakognizio prozesuen euskarri bezala, “Ikasten eta Pentsatzen ikasi” oinarrizko konpetentzia da nagusiki garatzen ari garena.

MULTIMEDIA TXOKOA: duela urte asko gure gela infogela txiki bat zen. Gela kanaletaz josita dago eta sare kable puntu pilo bat ditugu ikasleek erabiltzen dituzten ordenagailu eramangarriei lotzeko. Estetiko polita ez bada ere lurrean hainbeste sare kable botata izateak, oso oso praktikoa da eguneroko lanerako. Baina hori ez zela nahikoa uste nuen. Ekoizpen digitalak sortu eta, era berean, taldean ikusi eta entzuteko txoko berezi bat behar genuela uste nuen. Horrela gelaren izkin batean, taldeko lanerako txokoaren parean, leku apropos bat genuen gailu digitalez hornitutako txoko bat atontzeko. Esan eta egin. Internetera konexioa duen 46 hazbeteko LCD telebista haundi bat (orain duen prezioa baino dezente merkeagoa, portzierto) ipini genuen, aspaldi erositako USB mikro baterantsi non, nire etxean neukan kanpoko disko gogor bat konektatu genion eta orain nire eramangarria erabiltzen ari bagara ere ekoizpen digitalak sortu eta telebistatik ikusteko, asmoa da datorren urterako sistema honi falta zaion ordenagailua eranstea. Ez daukagu leku gehiegirik lanerako, bi edo hiru ikaslek egin dezakete lan bakarrik txoko honetan baina orain arte, ditugun beharretarako nahikoa eta soberan daukagu.Txoko honetan burutzen ditugun zereginetako batzuk hauexek dira:
- Bideo, audio eta irudien edizioa
- GDocs, aurkezpenak eta infografiak ekoiztu eta talde osoari azaldu
- Aplikazio eta web baliabide desberdinen funtzionamendua aztertu eta hauekin praktikatu.
- Albisteak kontsultatu eta YouTubeko bideoak ikusi
- Pelikulak ikusi (bai horretarako ere aukera izaten dugu)
- Musika entzun (ikasleek asko eskertzen duten zerbait, lanean murgilduta daudenean)
Asko dira garatzen ditugun konpetentziak txoko honetan baina, zalantzarik gabe, “Konpetentzia digitala” da nagusiki jorratzen duguna bertan.

Gustatuko litzaidake irakurketa eta solaserako txoko bat ere prestatzeko aukera izatea (Mikelek puff batzuk jartzea animatu zidan), jakinarazpenen txokoa prestatzea (berez, panela orokor bat badaukagu, ez naiz ohitzen behar bezala erabiltzea)… eta beste batzuk aurrera eramatea baina azkenaldi honetan beste gauza batzuk ditut buruan; gela ikaskuntza espazio bezala egun daukan garrantzia kendu eta ikaskuntza prozesua ikastolako nahiz herriko beste esparru batzuetara zabaldu. Hortxe hurrengo urtetarako erronka.

Esperientzia gogoangarria Goierriko Lanbide Eskolan

Tamalez gure lanbidean ez dugu bizipoz gehiegirik izaten. Azkenaldi honetan irakasleok nahiko ernegatuta gabiltzala uste dut. Inguruan krispazio punttu bat ere nabaritzen dut, egiten ari garenarekin gehiegi gozatzen ez dugularen seinale. Sentsazio horrekin ibili naiz ni ere azken urte hauetan. Baina aurten murgilduta nabilen proiektu berria behar nuen ihes-balbula izan da. Esperientzia bikaina izaten ari da, oso aberasgarria eta guztiz gomendagarria. Gazte nintzeneko izpiritu ipurtarin hura berreskuratu dut, klaseak iraultzea animatu naiz eta, bide berriak lan dezente suposatzen badu ere, emaitzekin erabat asetuta geratzen ari naiz. Eta atzokoa irakasle bezala gutxitan bizi izan dudan aparteko egun horietako bat izan zen.

Talde berriarekin lanean hasi baino lehen garbi nuen metodologia aktiboen aldeko apustua egin nahi nuela eta horixe egiten saiatu naiz orain arte. Oraintxe bertan murgilduta gabiltza laugarren proiektuan. Aurrekoak proiektuak sinpleak izan badira ere (kohesio jarduera batzuk, arazoen ebazpenean oinarritutako proiektutxo bat eta, azkena, webquest bat) oraingoan maila bat gorago igo nahi izan dut eta PBL metodologiarekin ausartu naiz. Hauxe da, hilabete honen hasieran, nire ikasleei planteatu nien erronka:

Birziklatutako plastikozko botilak erabiliz, eguzki-energiaren laguntzaz ureztatze sistema autonomoa duen baratza hidroponiko bat muntatzea.

Helburu nagusi honekin batera, taldeko bederatzi ikasleen artean produktu hori ekoiztu eta salduko duen enpresa edo elkarte aukera desberdinen artean guretzat egokiena zein izango den erabakitzea ere eskatu nien. Azpiko dokumentuan daukazue proiektuaren ardatz nagusienak zehazten dituen dokumentua:

Jaitsi pdf dokumentua

Aurreko proiektuetan lan-talde heterogeneoak erabili izan baditut ere, proiektu honetarako egokiagoa iruditu zitzaidan ikasleen profilen arabera, hauek hiru talde homogeneoetan banatzea. Hiru talde horiei helburu eta zeregin zehatzak planteatu nizkien. Bakoitzari zehaztutako helburu espezifikoen arabera eta enpresan erabiltzen den terminologia propioa erabiliz, departamentu teknikoa, produktu edo ekoizpen departamentua eta marketing eta kontabilitate departamentuak izenak erabiltzea erabaki nuen, taldeei halako ofizialtasun kutsu bat eman nahirik.

Aste batzuk daramatzagu proiektuari nondik heldu erabakitzen eta aurre egin beharko diegun arazo posibleak aurreikusten. Planifikazio fase honen ezaugarriak beste baterako utzi ditut. Dena den, gauza jakina da fase honen ezaugarri nagusia arazoei aurre egiteko beharrezkoa den informazioa biltzea izaten dela.

IKTen inguruan saltsatan gabiltzanok, joera izaten dugu internet erabiltzeko gure arazoen konponbiderako baliabide nagusi bezala baina irudipena daukat, horrelako proiektu potoloetan murgiltzen garenean, internet informazio iturri bezala ez dela baliabiderik egokiena. PBL metodologian planteatzen diren erronkak konplexuak izaten dira, sortzen diren arazoak mota askotakoak eta askotan, konponbide erraza ez dutenak. Arazo horien soluzio egokia sarean topatzea ez da erraza, batez ere, proiektua garatzeko denbora epea aste pare batekoa bakarrik denean. Horrelakoetan, gehienetan irakasle orojakilearen papera hartzera jotzen dugu eta gu izaten gara behar duten guztia ikasleei transmititzen dieguna. Arrazoi honexegatik ez gara ausartzen askotan, saltsa konplikatuegitan sartzen, ez dadin gertatu gero ez garela gai gure ikasleek eskatzen digutenari erantzuteko. Bada proiektu honetan hasi ginenean, garbi neukan nik neuk ez nuela behar bezala menperatzen jorratzen ari garen gaiaren inguruko zirriktu guztiak baian konfidantza nuen bilatuko genuela bidea topatuko genituen arazoei aurre egiteko.

Identifikatu genituen zailtasunen zerrenda luzetik, alderdi teknikoari lotutakoak ziren nagusienak; baratzaren egitura erabaki, ur-zirkuitua diseinatu eta bere elementuak aukeratu eta, azkenik, ur-ponpa martxan jarriko duen sistema elektrikoaren ezaugarriak (plaka fotoboltaikoa eta tenporizadorea barne) zehaztu. Internet motz geratzen zitzaigun horri guztiari irtenbidea bilatzeko bi astetan. Zera pentsatu nuen orduan: zergatik ez jo gaian aditua den norbaitengana genituen arazoak konpontzen laguntzeko? Enpresa bat bezala funtzionatu behar bagenuen, hauetan arrunta izaten da hainbat zerbitzu azpikontratatzea. Beraz, zergatik ezin genuen guk ere gure “I+G+I”-a 😉 kanpoko norbaiti azpikontratatu? (hori bai, musutruk alegia, “a coste cero” 🙂 )

Gogoratu nintzen Amaia nire lankideak bazuela kontaktu bat Goierriko Lanbide Eskolan Injenieritza ikasten ari zena eta beste taldekide batzuekin batera Urbiako borda batean ura lurrazpitik igotzeko ur-ponpa baten diseinua eginda zuena. Hortxe genuen gure arazoak konpontzeko behar genuen informazio iturririk egokiena.

Esan eta egin. Amaiaren bitartez beraiekin harremanetan jarri ginen eta prest agertu ziren genituen kezkak, zalantzak eta arazoak konpontzen laguntzeko. Ikasleek email bat bidali zieten gure proiektuaren berri emanez, oinarrizko azalpentxo batzuekin eta aurreikusten genituen arazoen deskribapen labur batekin. Egun batzuk hartu zituzten gure proiektuari buelta batzuk emateko eta jarraian, atzo goizerako geratu ginen, Goierriko Lanbide Eskolan bertan.

Goizeko hamarretarako hantxe geunden, eraikin berriaren atarian. Ikasleen aurpegietan halako errespetu/lotsa/urduritasun sentsazio bat antzematen zen, gehiago aregaotu zena oraindik Juankar agertu zenena eta guretzat espreski erreserbatutako gelara eraman gintuenean. Ño, ez nuen imajinatuko unibertsitatean sartzeak horrelako inpresioa eragingo zienik nire ikasleei! Juankar, Alex eta Asier oso gertukoak agertu ziren, oso atseginak eta ikasleek asko eskertu zuten hori. Berehala lasaitu ziren eta jasotako azalpenak arretaz entzutera pasa ziren di-da batean.

Juankar izan zen lehena azalpenak ematen. Baratzaren egituraren inguruan aholku batzuk eman zizkigun: egitura osatzen duten elementu desberdinen kokapenaren inguruko krokis bat egin zigun, ur deposituaren barnean ur-ponpa non kokatzea komeni zen azaldu zigu, lorontziak bertikalki zintzilikatzeko proposamen interesgarri bat bota zigun, ur-hoditik lorontzietara ura tantonaka erortzeko sistema bat ere esplikatu zigun… guztia oso modu didaktiko eta errazean azalduta.

Ondoren Alex-en txanda heldu zen. Berea zen toreatzeko zezenik zailena; kalkuluak egiteko fisikako erlazio matematikoak azaltzea egokitu zitzaion. Berak esplikatu zigun zein bide jarraitu behar genuen ur-ponparen potentzia kalkulatzeko. Energiaren kontserbazio printzipioaz hitz egin zigun, energia zinetikoa eta potentzialaz ere aritu zen. Ur-hoditik joan behar den uraren abiadura, kaudala eta hodiaren sekzioaren azaleraren arteko erlazioa azaldu zigun, energia totala nola kalkulatu eta ondorioz ponpak egin beharreko lana nola deduzitu ere esplikatu zigun. Eta hemendik, ponparen potentzia.

Azkenik, Asierrena izan zen atal elektrikoa azaltzeko ardura. 5 W-tako plaka fotoboltaiko bat eraman zuen gelara. Erregulatzailea deitzen den gailutxo bati lotuta joan behar dela ohartarazi zigun. Plakaren eta termostatoaren arteko lotura ere nola egin ikusi genuen. Materiala erosteko gune bat ere proposatu zigun.

Ia bi orduko saio batera joan ginen, nire ikasleak ohituta daudenerako, luzea, trinkoa eta mamitsua. Niri tokatuko balitzaidake klase hori ematea, uste dut ikasleak ez zutela ezta ordu erdia aguantatuko atentzioa galdu gabe. Baina erabat harrituta geratu nintzen ikasleek azaldu zuten jarrerarekin. Aurretik esan nien aipatutako gauza asko koadernoan jaso beharko lituzketela baina ez dira apunteak hartzera ohituta dauden ikasleak oraindik. Ikusi behar zitzaien gure irakasle berrien azalpenak jasotzen erabat kontzentratuta, apunteak hartzen, Juankar-ek egindako eskemak koadernoan kopiatzen, Alexek idatzitako formula matematikoak kopiatzen, gure irakasleek tarteka botatzen zituzten galderei erantzuten… Gutxitan ikusi dut ikasle talde bat (edozein mailatakoa) atzokoa bezalako ia bi orduko klase bat, hauek eskaini zioten arretarekin jarraitzen. Erabat txundituta utzi ninduten nire ikasleek. Uste dut, atzoko esperientziaren ondoren, plaka fotoboltaiko eta ur-ponpaz gain, beste gauza askoren inguruan ere ikasi zutela.

Baina ez ziren eurak bakarrik atzoko esperientziatik ikasi zutenak. Atzokoa ikaskuntza garrantzitsua izan zen niretzat ere. Konturatu naiz zeinen garrantzitsuak diren detaile txikiak, ikasleen ikaskuntza prozesuaren gaineko motibazioa pizteko:

Ikastolako eremu fisikotik kanpora eraman ikaskuntza prozesua: badakit ez nagoela ezer berririk asmatzen ari, asko direla honetaz aspalditik jabetuta daudenak eta praktikan ipintzen dutenak. Baina niretzat lehenengo aldia da ikasleak gelako lau paretetatik ateratzen ditudala “klase ematera”. Ikaskuntza ikastolako espaziotik kanpo ere (unibertsitatean, gure kasuan) gerta daitekeela ikasleei erakustea uste dut oso garrantzitsua dela. Eta lehenengo aldia izanda, ahaleginak merezi izan duelakoan nago.
Irakasle rola ikastolaz kanpoko adituen esku utzi: ikastola eta ikastolaren testuinguruarekin zerikusia ez duen norbaitek hartzen duenean irakaslearen rola, ikasleen inplikazioa areagotu egiten dela ikusi dut. Atzoko esperientzian behintzat halaxe izan zen. Baliteke Juankarek, Alexek eta Asierek adierazi zuten ikasleekiko gertutasuna eta jatortasuna horretan eragin handia izatea. Baina nik uste ikasleek ere halako predisposizio batekin zeudela, irakasle berriek halako seriotasun puntu bat ematen zioten atzoko kalseari.
Ikaskuntza arazoen ebazpenetara enfokatu: hasieran pentsatu nuen gauza asko ikasiko zituztela ikasleak Goierriko saioan. Eta ziur nago hala izan zela. Baina uste dut benetako ikaskuntza orain etorriko dela, gure irakasle berriek transmititu zigutena aplikatzen hasten garenean. Lanean hasten garenean uste dut barneratuko dituztela kaudala, energia eta potentzia bezalako kontzeptu berri horiek. Uste dut, gauzatu behar den zerbaiten aurrean sortzen diren arazoak konpontzea denean helburua, ikasleek benetan ateratzen dietela etekina atzo bezalako saioei.

Esan dudan moduan, ez dut ohiturarik izan orain arte, ikasleak ikastolatik kanpora ateratzeko ikastea. Egia esan, orain arte erabili dudan metodologiarekin beharrik ere ez dut izan. Baina atzoko esperientzia hain izan zen gogoangarria, uste dut ez dela azkeneko aldia izango ikasleak rutinatik atera eta kanpora eramango ditudala ikaskuntza esperientzia berriak bizitzera.

Amaitu aurretik eskerrak eman nahi nizkieke Juankar (eta, bide batez, Amaia nire lankideari ere, bera izan baita honen guztiaren konplize nagusia), Alex eta Asierri, nire ikasleei atzoko esperientzia polita bizitzeko aukera emateagatik. Eskerrak eman nahi dizkiet eskaini diguten laguntza eta adierazi duten borondate onarengatik, ikasleekiko izan zuten gertutasunarengatik eta emandako aholku eta jarraibide guztiengatik. Uste dut nire ikasleek denbora luzean ez dutela ahaztuko Goierriko Lanbide Eskolan atzo bizitako esperientzia. Eskerrik asko hirukote!