Irakaskuntzaz asko dakitenek, antza denez, jabetu dira eskola munduan aldaketa esanguratsuak eman direla azken urteotan, gizartea berak ere aldaketa sakonak bizi izan dituela eta gaur egungo gaztetxoak oso ezberdinak direla irakasleok, euren adina genuenean, ginenarekiko. Ondorioa? Lege berriak, erreforma sakonak eta curriculum berriak. Bai Euskal Curriculuma baita Curriculum Ofizial berria ere kalean dira duela dezentetik. Asko dira ordutik hona egindako bilerak, irakurritako artikuluak eta sortutako erantzunik gabeko galderak. Baina erreparatu gabe nengoen aurrean aipatutako bi curriculumetan terminologia desberdina erabiltzen dela erdarazko “competencia” hitza erabiltzerakoan. Bi curriculumak irakurri ondoren, irudipena daukat bietan kontzeptu beraren inguruan hitz egiten dela; alegia, funtsean gauza berdinetaz ari dira biak baina curriculum ofizialean “gaitasun” hitza erabiltzen den bezala “competencia” hitzaren ordez, Euskal Curriculumean “konpetentzia” hitza erabiltzen da.
Duela hamar bat egun edo, Gorka Azkarate irakasleak gai honen inguruko eztabaida bat ireki zuen Zirikteroen txokoan. Berak, “gaitasun” hitza proposatzen du beste hizkuntzetan “capacidad/competencia” bikotearen parekoa bezala euskaraz. Hona hemen bere argudioak:
- EHAAko itzultzaile profesionalek, gaitasun hitza erabiltzen dute behin eta berriz.
- Euskaltzaindiak ez du bere zerrendan *konpetentzia hitza jaso… Beharrezkoa ez dugun neologismoa iruditu zaielakoan nago.
- Euskalterm begiratzearekin, nik uste, nahikoa gaitasun hitza konplexurik gabe erabiltzen hasteko. (Sartu gaztelaniazko competencia eta ikusi bere euskarazko pareko guztiak: eskuduntza, konkurrentzia, gaitasuna, lehia…)
Magic-ek “konpetentzia” bezalako neologismo bat erabiltzeko Xabier Garagorrik ematen dituen argudioa bota du jarraian:
Gaitasun eta ahalmenak eta konpetentziak elkarri lotuta daude, izan ere, konpetentea izateko gaitasunak izatea ezinbestekoa baita. Baina konpetentea izateko ez da nahikoa gaitasunak izatea, izan ere, gaitasunek aukera adierazten baitute, eta gaitasunak izateak ez baitu esan nahi egoki jardutea; konpetentziek, aldiz, egoki jardutea adierazten dute, probabilitate maila handi batekin (ez ziurtasuna). Halaber, ezagutzen, prozeduren, abilezien, trebetasunen, jarreren eta abarren eta konpetentzien artean erlazio bat badago, horiek guztiak konpetentziarako behar-beharrezko baliabideak baitira. Baina konpetenteak izateko ez dira nahikoa ezagutzak, edota abileziak, bakoitza bere aldetik eta bereizita; aitzitik, egoera eta testuinguru batean arazoak konpontzeko, modu bateratu eta koordinatuan erabiltzen jakitea eskatzen dute. Laburbilduz, konpetentziak gaitasun potentzialak direla esan daiteke (motorrak, kognitiboak, komunikatiboak, sozialak, afektiboak, ekintzailetza), eta hauek ikaskuntza-prozesuen bidez ahalmen erabilgarri bihurtuta (kontzeptuzko ezagutzak, prozedurazkoak, abileziak, trebetasunak, jarrerak, gaitasunei buruzkoak), modu bateratu eta koordinatuan aplikatzen dira zeregin bat testuinguru zehatz batean modu egokian betetzeko (estrategien erabilera).
Nik neuk ez dut egokia ikusten “gaitasun” termino bakarra “capacidad” eta “competencia” hitzak ordezkatzeko, izan ere, kontzeptu desberdinak direla garbi daukat eta beste hizkuntzetan (katalana beste adibide bat da), termino desberdinak erabiltzen dituzten moduan esanahi desberdina duten bi kontzeptu horiek identifikatzeko, euskaraz ere desberdintzeko beharra daukagula uste dut. Ez dakit “konpetentzia” neologismoa onartu beharrean gauden edota beste termino propio egokiagoa dugun hori azaltzeko baina biak desberdindu beharrean gaudela pentsatzen dut.
Tira, eztabaida interesgarria sortu da denon artean eta ez dakit nik gauzak gehiegi argitzeko balioko duen. Ea zuen ekarpenekin lortzen dugun gauzak garbiago azaltzen. Zein da zuen iritzia gai honen inguruan? Zein da zuek proposatzen duzuen/dituzuen terminoa/ak?