Eskola gehienetan gela barruko eguneroko dinamika nolakoa den ezagututa kontrakoa badirudi ere, ikasleei aurretik zehaztutako helburuen lorpena bermatzeko modu desberdin asko ditugu irakasleok. Gehiago oraindik, curriculumak zehazten dituen helburu horiek benetan lortu nahi badira, gelan erabili beharko genituzkeen estrategia didaktikoak helburu horietara egokituta egon beharko lirateke, eta ez alderantziz, gehienetan gertatzen den bezala.
Alegia, helburua “Problema matematiko sinpleak eta eguneroko problemei soluzioa emateko estrategia pertsonalak landu, estrategien komenigarritasuna emaitzen analisiaren arabera baloratuz” izanda, gela barruan erabili beharko genukeen metodologia “Bigarren mailako ekuazioak sailkatu eta ebatzi kasu bakoitzean formularik egokiena aplikatuz, eta problemak ebatzi, metodo analitikoari jarraituz” helbururako erabiliko genuenarekiko desberdina izan beharko litzateke. Baina irakasleok curriculumaren azken zehaztapen mailan definitutako helburu sinple hauei soilik erreparatzen diegu ia beti eta gehienetan “edukiak memorizatzeko” prozesuekin nahasten ditugu, ziklo edo etapako helburu orokorrak erabat desbirtuatuta geratzen direlarik (eta konpetentzien garapena, zer esanik ez)
Ikasleek garatu behar dituzten konpetentzien eta lortu behar dituzten helburuen zerrenda zabala eta anitza bada ere, irakasleok jarraitzen dugu buru-belarri estrategia didaktiko bakarra erabiltzen kasu gehienetan, batez ere, bigarren hezkuntzan: edukien memorizazioari lotuta dagoena eta oinarria irakaslearengan ipintzen duena, hain zuzen ere. Bide horretatik curriculumak zehazten dituen helburu eta konpetentzia orokorrak garatu gabe geratzeaz gain, ikasteko modu “uniforme” horien aurrean eroso sentitzen ez diren ikasleak “bidean geratzen zaizkigu”. Gure praktika sinplista eta errazak (erosoa ere, esan beharko nuke) baztertu egiten ditu metodologia alternatiboekin “figurak” izatera heltzeko aukera izan dezaketen ikasle asko (tira, aipatu dugu hau ere beste behin, futbol jokalari ezagun baten adibidearekin).
Laburtuz, irakasleok gure konfort egoeratik irten beharko ginateke eta estrategia didaktiko berriei lekua eman beharko genieke gure eguneroko praktikan bi arrazoi nagusirengatik:
Konpetentzietan oinarrituta curriculum berriek markatzen duten bidearekin koherenteak izateko
Ikasleen aniztasunak suposatzen duen “aberastasunari” (zenbat eskoletako IHPetan ez den agertuko hain dotore geratzen den esaldi hau, baietz?) benetako erantzun bat emateko
Asko dira aurreko bi helburu horiei egokitzen zaizkien estrategiak. Nik esango nuke guztiek hiru ezaugarri komun dituztela:
Metodologia aktiboak dira; jakite soilarekin baino egiten eta izaten jakitearekin erlazionatuta daudenak.
Ikaskuntza kooperatiboan oinarritzen dira; aniztasunari erantzuteko bide bakarra dela egiaztatuta dagoela esango nuke nik.
Adimen anitzen ebidentziak jaso eta hauen garapena bilatzen dute.
Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza (POI euskaraz; Project Based Learning (PBL) ingelesez) helburu bezala goiko biak eta ezaugarri bezala aurreko hiruak dituen estrategia didaktiko bat da, beste hainbesteren artean.
Amaitzeko, ez dugu nahastu behar Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza ohiko metodologia tradizionaletan osagarri moduan erabiltzen ditugun praktika, esperimentu edota proiektu osagarriekin. Proiektuetan Oinarritutako Ikaskuntza estrategia didaktiko INTEGRALA da, ez dator beste estrategiak dituzten hutsuneak osatzera. Gainera, egungo gizarteak dituen ezaugarri eta eskakizunetara beste estrategia batzuk baino hobe EGOKITZEN da. Eta azkenik, IKASLEAREN INDARGUNEEN gainean eraikitzen da, euren interes arloak ikertzeko eta sakontzeko aukera eskaintzen dielarik.
Hasi besterik ez dut egin dut POIarekin. Aipatu ditudan helburu, ezaugarri eta irizpide horiek marko orokor bezala hortxe baldin badaude ere, jabetuta nago baita ere, marko orokor hori errealitate bat izateko oraindik aldaketa estruktural asko behar direla nire ikastolan; arlo edo ikasgaien birplanteamendua, curriculumaren ezarpenaren analisi errealista eta eguneratu bat, espazio fisiko eta denboraren berrantolaketa bat, ebaluazio sistemaren egokitze eta gaurkoratzea… Horiek datozen bitartean, bidea egiten ikasten joan beharko gara, ez ago beste erremediorik.
Aspalditik neukan gogoa aurreko ikasturtearen hasieran (2011ko azaroa zen) bizi izandako esperientzia pertsonal baten inguruan idazteko. Azaroaren 30ean konkretuki Amaia nire lankidea eta biok Tabakalerak antolatutako Jolasean jardunaldietan izan ginen, Txipik gonbidatuta , “Jokoa ikasteko eta hezteko plataforma gisa” izeneko tailer edo topaketan.
Tailerra bi zatitan banatuta egon zen. Goizeko partean Susanna Tesconi eta Cornelláko Citilab-eko Laia Sanchez eta Victor Casadoren aurkezpenak izan genituen. Oso atseginak biak, ezagutzen ez nituen proiektu bi aurkeztu zizkiguten, zein baino zein interesgarriagoa.
Bazkalostean, bigarren zatiari ekin genion. Geratzen ginenak lau taldetan banatu ginen. Ez ditut orain gogoan prestatu ziren lau guneetako bakoitzean hizpide genituen gaiak: batean, oker ez banago, tailerreko partaideen sarea mantendu eta zabaltzeko zer egin behar genuen eztabaidatu genuen. Besteetan jokoa eskoletako eguneroko jardunean nola uztartu edo antzeko kontutaz aritu ginen. Lan dinamika ideia-jasa jarduera batean oinarritzen zen, non talde bakoitzak lau gune ezberdinetatik errotatzen zuen banan-bana, aurrekoek egindako ekarpenen gainean berriak egin zitzaten. Ekarpen guztiak poster handietan jaso ziren eta amaieran, talde bakoitzeko moderatzaileek euren jasotako ekarpenen aurkezpen orokor bat egin zuten. Eztabaida partaide guztietara zabaldu zen eta, hantxe aritu ginen, eskolaren etorkizunaz gure iritziak ematen.
Arratsaldeko saioa amaitu baino lehen bueltatu behar izan nintzen etxera. Kotxean nentorrela, egunean zehar agertutakoaz, esandakoaz eta entzundakoaz pentsatzen aritu nintzen. Goizeko saioarekin oso gustura geratu nintzen bezala (pertsonalki oso aberasgarria izan zen) arratsaldekoa eskasagoa iruditu zitzaidan. Txipik eta bere lagunek diseinatu zituzten dinamikak oso erakargarri eta parte-hartzaileak izan ziren. Prozesua baino gehiago bota genituen iritziak eta mahai gainean ipini ziren arazo eta proposamenak iruditu zitzaizkidan eskasak. Mamia gutxi jaso nuen saio hartatik.
Nire taldean, adibidez, bi kide kenduta, beste guztiok ekarpen berdintsuak egin genituen (ni neu barne). Entzun eta ikusi nuenarengatik, esango nuke, bi kide horiek ez zirela sarean informazioa kudeatzen denbora gehiegi pasatzen duten horietakoak. Batek, batez ere, bere praktika errealean oinarritutako ekarpenak bota zituen, herri txiki batean, bertako umeekin egiten zituen praktiketatik jasotako esperientzia ipini zuen mahai gainean. Beste guztiok bitartean bata bestearen atzetik botatzen genituen sarean, han-hemenka entzundako esaldi eta koletilla berdinak. Guztioi betetzen zitzaigun ahoa saretik jasotako hezkuntzari lotutako ideia txatximodernoekin (garbi gera zedin “a la última” genbiltzala guztiok). Azpitalde guztiak elkartu eta talde handian eztabaidatzen hasi ginenean, sentsazio hori areagotu egin zen; talde guztietatik atera ziren “educación expandida”, “motivación intrinseca”, PLE, “aprendizaje informal” eta antzeko perlak, kasu askotan eztabaidaren benetako mamia alde batera utziz.
Etxera bueltan konturatu nintzen bertan entzundakoa sarean egunero irakurtzen nuenaren (eta oraindik dudanaren) oihartzuna besterik ez zela. Iruditu zitzaidan ekarpen gehienak distantziatik egindakoak zirela, esandakoak benetan zer esanahi edo suposatzen zuten garbi ulertu gabe. Gaiaren benetako mamiari heldu ordez saretik jasotako “ikaskuntzak” besteen aurrean botatzen ibili ginen. Eta bitartean umeekin benetako esperientziak bizi izandakoak (nire taldeko kide hori bezala) azkenean ixilik geratu ziren euren jardunean jasotako “benetako ikaskuntza” han entzuten zituzten hitz potolo horien aurrean “gutxi” izango balitz bezala.
Handik aste batzuetara CanalCita-ren webgunean zintzilikatutako Manel Rives-en azpiko bideoa ikusi nuen:
Bideoaren jatorrizko webgunean agertzen diren iruzkinak eta Twitter-en bideoari buruzko hainbat iritzi irakurri nituenean, nahiko harrituta geratu nintzen. Izan ere, hainbatentzat ekarpen sakon eta aberasgarriak zirenak, niretzat behin eta berriro entzundako koletillen eta komentario orokorren zerrenda amaigabea besterik ez zen (mugikorren edo testu liburuen inguruan botatakoak, adibidez). Beste batzuetan deigarria iruditu zitzaidan, galdetzen zaionetik zeinen urrun joaten den erantzunetan, galdetutakoarekin zerikusirik gordetzen ez duten erantzunak ematen. Sentsazioa ematen du, erantzunean baino gehiago, bere jakituria zeinen zabala den adierazten kezkatuago dagoela. Donostian bezala, hemen ere “ezagutza artifiziala” sumatzen da iritzietan, esperientzia propio batetik jasotako ezagutza baten informazioa baino.
Bideoa azken urteotan areagotzen joan den joera baten adibide bat besterik ez da. Urteak dira, antzeko bideoak jarraitzen ditudala sarean, batzuetan zuzenean eta gehienetan streaming bitartez entzun eta ikusten ditudala hainbat hitzaldi eta tertulia. Eta hauetan guztietan, Donostiako tailerrean nahiz goiko bideoan jasotako sentsazioak, geroz eta arruntagoak izaten ari dira. Hizlari eta ponente askoren disertazioak han han-hemenka bildutako informazio pilulen errepikapen egituratu soilak dira, erabat aseptikoak, estandarrak, inongo ekarpen pertsonalik gabekoa. Agerian uzten dute inongo esperientzia pertsonalik gabeko ikaskuntza baten aurkezpena egiten ari direla eta sentsazio hori areagotzen da, hainbat galderei ematen dizkieten erantzunak entzuterakoan. Benetan dakitenaz ari dira edota gai jakin baten inguruan, sarean egindako entresaka baten ondorioz pilatutako informazio estandar bat errepikatzen ari dira?
Eta zer harreman gordetzen du honek guztiak izenburuarekin?
Bada lehenengoa, internet gaur egun antolatuta dagoen moduan, blogen jaitsiera eta sare sozialen eztandaren ondoren, ideia desberdinen, iritzi dibergenteen, ekarpen berrien kopurua jaitsi egin da eta gailentzen diren kontzeptu/ideia/proposamen/eredu berri gutxi horiek di-da batean barreiatzen direla gure informazio kanal eta konexioetan zehar (hainbestetan entzun dugun PLE horretan zehar). Sare horietan sortzaile kopuruak behera egin du eta konektore edo informazio bideratzaile kopuruak, berriz, gora. Honi “sei graduko tarte edo banaketaren” teoria gehitzen badiogu (Twitter-en badirudi tarte hori oraindik laburragoa dela), esan daiteke jakintza arlo jakin baten inguruan dabiltzan internauta gehienen PLEetatik hedatzen den informazioa nahiko antzekoa dela. Esperimentu polita izan liteke, adibidez, irakasle talde baten PLEak solapatzea. Ez dauzkat ebidentzia zientifikorik noski, baina intuizioak esaten dit ez liratekeela izango hasieran pentsa genezakeena bezain “pertsonalak”. Izan ere, nodoak eta kanalak desberdinak izanda ere, hauetatik garraiatzen den informazioa, modu batean edo bestean, lehenago edo beranduago, guztiongana modu beretsuan heltzen da. Bideak eta bitartekoak pertsonalak izanda ere, mamia guztiok berdina jasotzen dugu. Donostiako tailerrean egon ginenetatik uste dut Txipi dela nire PLEaren barnean dagoen bakarra eta, hala guztiz ere, han entzundako diskurtsoa erabat ezaguna eta errepikakorra egin zitzaidan. Horrek zer pentsatu handia ematen dit zenbateraino den nire PLE hori benetan “Personal”. Eta bigarren kezka bat ere eragiten dit, alegia, zenbateko balorea duen ezagutza horrek, azken finean, nire inguruko guztiek ezagutza bera partekatzen badute. Hauxe izan zen niretzat arrazoi nagusia, Donostiako talde dinamika haietatik ezagutza eta ideia berriak ez ateratzearen arrazoi nagusiena. Eta horrelako zerbaiti buruz hitz egiten du Mariano Fernandez Enguitak Tribuna Edu21 jardunaldietan emandako hitzaldian. Azpian ipintzen dizuet kontu honi buruz hitz egiten dueneko zatitxoa (interesgarria bukaeran dioena, informazio eta ezagutzaren gizartean azken honek duen baloreari buruz):
Eta bigarrena hauxe da. Ikastea, komunikazio sare bat atondu eta kudeatzea, informazio kanalak ireki eta mantentzea baino askoz gehiago da. Irakurtzen, entzuten edo ikusten soilik ez da ikasten. Eta bitxia da. Izan ere, gure PLE ospetsu horietatik behin edo behin guztiok jaso izan dugu informazio pilula ospetsu horietako bat esanez “egiten ikasten dela”. Nork ez du Roger Schank-en bideo ospetsu hau ikusi, adibidez?
Bideo hau zabaldu zen garaian leku guztietan aipatzen genuen ikasleek testu-liburuak irakurtzen edo, guri begira ditugula, esaten dieguna entzuten soilik ez dutela ikasten, benetako ikaskuntza akziora zuzendutako ezagutzaren aplikazioarekin bakarrik lortzen dela. Ez al dira horiek ikaskuntza konstruktibistaren oinarria, irakasleok hain sutsuki defendatzen duguna? Eta? Irakasleok desberdin ikasten al dugu ba? Guk ikasteko nahikoa daukagu PLE bat martxan jartzea? Honen eskutik jasotzen ditugun inputak kudeatuz (jaso, analizatu, gorde, antolatu eta partekatu) nahikoa daukagu “ikasteko”?
Duela ia bi urte edo, nire gela barruko praktika goitik behera aldatzea erabaki nuen; PBLa (eta orohar, bestelako metodologia aktiboak) ezagutu eta martxan jartzea erabaki nuen. Banekien denbora bat beharko nuela PBLaren inguruko informazioa metatzen joateko, oinarrizko ezagutza batzuk biltzen joateko. Horrela informazio sarea behar berrietara moldatu nuen. Bitarte honetan informazio asko prozesatu eta gorde dut. Horrela, duela hilabete batzuk norbaitek eskatuko balit hitzalditxo bat emateko, edo bideo bat grabatzeko PBLaren inguruan dakidana azalduz, ziurrenik ez nuke arazorik izango jasotako informazio pilula horiek modu txukun batean antolatu eta lorito bat bezala, hauei buruz irakurritakoak jendearen edo kamera baten aurrean errepikatzeko. Denbora pixka bat izanda gainera, biltzen joan naizen grafiko, taula, argazki eta esaldi txundigarri horietako batzuekin, aurkezpen txukun bat moldatzeko gai izango nintzela ere uste dut. Eta lotsarik emango ez balit pentsatzea jendeari hitz egin behar diodala sekulan praktikan jarri ez dudan zerbaiti buruz, uste dut boleto asko izango nituela PBLan aditu bat bezala geratzeko audientziaren aurrean, noski baietz. Eta gauza bera PBL izan edo PLE, MOOC, VLE, Flipped Classroom edo beste edozein eduki guay horietako bat izan (ikaskuntza motak, adibidez; ridikulua iruditzen zait zenbat txorrada zabaltzen diren sarean zehar, bakar-bakarrik sasi-erudito batzuren protagonismoaren mesedean). Edozein kasuan, nik jakingo nuen ez nintzatekeela arituko ikasi dudana transmititzen, handik eta hemendik irakurri eta ezagutu dudana errepikatzen baizik.
Orain, nire ikasleekin PBL metodologia praktikatzen urtebete igaro ondoren, badakit benetan ikasten ari naizela. Orain dakit jasotako informaziotik zer den niretzat benetan baliagarria eta zer, zer ari naizen ondo egiten eta zer gaizki, zeintzuk diren ikusten ditudan zailtasunak eta nola eman konponbide egoki bat hauei guztiei. Eta ikaskuntza prozesuak hasi besterik egin ez badu ere, nahikoa daukat bereizteko nork “dakien” zer den PBLa eta nork ez. Azken hauek identifikatzeko nahikoa litzateke praktikatik jasotako hainbat ikaskuntzen inguruan galdera pare bat egitea. Galderari izkin egin eta erantzuna bere eremura eramaten badu, sasi-espezialista bat daukagu aurrean.
Horregatik diot PLEaren definizoan agertzen den “Learning” horrekin ez nagoela ados, ez behintzat azken bi urtetan planteatu den modura. Nire ustez informazio eta komunikazio sarea soilik dena (bere nodo eta kanalekin) ezin da ikaskuntza ingurune batekin nahastu.
Amaitzeko asko kezkatzen nau ikusteak zeinen kriterio gutxi daukagun oraindik, sarean gure denboraren zati handi bat egiten dugunok, jasotzen dugun informazioaren egokitasuna, baliagarritasuna eta eskaintzen duen balio erantsia baloratzerakoan. Nire buruari behin eta berriro esaten diot ea nola den posible irakurle/entzule askok ez konturatzea hainbat hizlarien/idazleen eskutik jasotzen duten informazio asko eta asko, hauek iturri desberdinetatik jasotako informazioaren refrito bat besterik ez dela konturatzeko. Uler dezaket jende asko egotea oraindik euren informazio sarea garatu gabe (hortxe dago XXI. mendeko eten digitalaren lehen arriskua). Baina ulergaitza egiten zait saltsa honetan sartuta dabiltzanen txalo eta laudorioak ikustea mila bider esandako kontuak behin eta berriro entzuterakoan. Telezaborrarekin edo sasikazetaritzarekin kritikoak izaten ikasi badugu, zer dela eta da hain eskasa pentsamendu dibergente eta kritikoa sarean?
Hezkuntza ereduen inguruan maiz hitz egiten den arren, gutxitan erreparatzen dugu sistema horien atzean dauden pertsonetan. Nola eragiten dute sistema horiek indarrean dauden gizarteetako ikasleengan?
Egun hauetan, Wert Espainiako Ministroak egin nahi duen erreformaz (PDF) asko hitz egiten ari da eta asko dira erreforma horren aurka altxatu diren ahotsak. Bada, atzo, Informe Semanal programan, erreportaje bikain bat eskaini zuten Hego Koreako hezkuntza ereduari buruz. Dakizuenez, PISA ebaluazioan (PDF) sekulako emaitzak lortzen dituzte, baina proba horien emaitzetan ez da ikusten horren atzean zer dagoen. Ikaragarria!!! Beharbada, horixe da Wert Ministroak eta bere erreformak bilatzen duten gizarte eta hezkuntza eredua. Hezkuntzako guruek eta adituek salba ez gaitzatela!
Erreportaje hori ikusteko, RTVEk duen web orrira joan beharra dago, ez baitu aukerarik ematen erreportajea kapsulatzeko. Bestela, beheko bideoan 44:20 minutura joan eta hortxe topatuko duzue erreportajea.
Mezu hau aspaldi argitaratu nahi nuen, baina gure ikastolan izandako gertaera larriak ez zidan uzten. Gai hauei heltzeko burua behar bezala ez dudan arren, ahalegina egingo dut eta bukatutzat joko dut gai honen inguruan idatzitako mezu sorta.
Aurreko mezuetan “Eskola hobeak denentzat” izeneko uda-ikastaroan esandakoa jasotzen ahalegindu nintzen. Gaur, nire bizipenen eta nire iritziaren txanda iritsi da.
Aitortu beharra daukat nire lehen inpresioa ez zela oso ona izan. Alde batetik, hizlarien aurkezpen negargarriek eta, bestetik, eginiko ikerketa ezberdinen inguruan eman zituzten datu kopuru ikaragarriek, grafikoek, formula estatistikek… jota utzi ninduten. Zorionez, lehen bi saio astun horiek pasa eta gero, hirugarrenean, ikerketen emaitzak eta ondorioak mahai gainean jartzen hasi ziren. Hortxe hasi zen hoberena. Hala ere, nire gusturako, interesgarriena bigarren egunean iritsi zen F. Javier Murillo irakasle madrildarraren eskutik. Bera izan zen bakarra zutik hitz egin zuena eta, nire ustez, komunikazio mailarik hoberena lortu zuena.
Dena den, bi egun horiek pasatu eta gero, ez dira aspektu formal horiek nire arreta irabazi dutenak. Bertan atera ziren gai interesgarriak eta mahai gainean jarritako ebidentzien aurrean, ikastetxeei eta hezkuntzan dihardugun guztioi planteatzen dizkiguten erronkak izan ziren nire interesa piztu zutenak eta izan nuen hasiera kaskarra ahaztera eraman nindutenak.
Goazen bada, gai horiek aztertzen hastera!
Hasteko, ikerketa ezberdinek, testuinguru eta egoera ezberdinetan, emaitza antzekoak islatzeak pentsarazten dit oso oker ez direla egongo. Eta, beste alde batetik, jasotzen diren datuen irakurketa ezberdinak egin diren arren, eta irakurketa horiek egin dituztenen ideologia, jatorria, eskarmentua… ezberdina eta anitza izan arren, antzekotasun handiak daudela ere agerian gelditu da. Beraz, aintzat hartu beharreko emaitzak eta ondorioak iruditzen zaizkit niri.
Hori dela eta, ISEI egiten ari den eta oraindik bukatu ez duen ikerketa baten datuetatik aurkeztu zizkiguten ondorioak izango dira nire idatziaren ardatz.
EAEn 3 urtetan eginiko Diagnostiko Frogen emaitzak hartuta, nabarmendutako ikastetxeen ikerketa bat da. Laginak, sare, lurralde eta maila sozioekonomiko ezberdineko ikastetxeak hartzen ditu bere baitan eta horrek nolabaiteko fidagarritasuna ematen du. Bada, ISEIk egiten zituen planteamendua, ondorengoa zen: zer dute komunean ikastetxe hauek gisa horretako emaitzak lortzeko? Ba al dago zer edo zer besteengandik bereizten dituena? Euren eredua beste ikastetxeetara eraman al daiteke?…
Ikastetxe horiei eginiko bisitetan, egindako elkarrizketatan eta abarretan jasotako informazioarekin eta bildutako datu guztiekin, interpretazioaren garaia iritsi zenean, bost puntu nabarmentzen ziren gainontzeko guztien gainetik:
Ikasleen arreta pertsonalizatua
Irakasleen arteko koordinazioa eta formazioa
Zuzendaritza taldearen lidergo sendoa
Denboraren kudeaketa
Eskola giroa
Arestian esan dudan bezala, ondorio hauek, edo oso antzekoak, dira beste ikerketetan errepikatzen direnak. Horregatik, ez naiz beste xehetasunetan sartuko eta hauek aztertuko ditut.
Ikasleen arreta pertsonalizatua
Ikastetxe guztien Hezkuntza Proiektua irakurriz gero, gai honen inguruan egiten diren aipamenak txalotzekoak diren arren, errealitatea, zoritxarrez, oso bestelakoa da. “Fastfood” eredua izan da aspalditik nagusitu dena eta oraindik ere, ibilbide oso luzea falta da “Michelin” eredura hurbiltzeko.
Gai hauen inguruan gertatzen ohi den bezala, batek baino gehiagok baliabide eskasien edo denbora faltaren gaiak plazaratuko dituzte. Ni ez naiz izango orain bizi garen garai zail hauetan murrizketen alde aterako dena, ezta gutxiagorik ere, baina oso garbi daukat ditugun baliabide eskas horiekin ere, orain egiten duguna baino askoz ere gehiago egin dezakegula. Bestela, nola liteke ikastetxe horiek atal horretan horrelako balorazioa izatea? Akaso, besteok baino baliabide gehiago dute? Garbi dago ezetz. Gehiago esango dut, ikastetxe horietako batzuk zerbaitegatik nabarmentzen badira, hain zuzen ere, ez da luxuzko ikastetxeak izateagatik edo ratio estratosferikoak izateagatik, borondate irmo bat izateagatik baizik.
Hortxe dago gakoa. Ikastetxe batzuk arazoari aurre egiteko borondatea erakutsi eta bide desberdinak urratuz, dokumentuetan agertzen dena errealitatea bihurtzeko ahalegin sendo bat egin dute. Zalantzarik gabe, errazena, horientzat ere, baliabide eskasiarekin kexu azaltzea eta berdin jarraitzea litzateke, baina hori lortu bitartean ikasleak gure geletan daudenez, beste zerbait egitea erabaki eta lortu dute. Besteok zergatik ez?
Eta zer da egin daitekeena borondate hori dagoenean? Nik oso garbi daukat formula magikorik ez dagoela, baina ikasleen gertuko arreta pertsonalizatu hori lortzeko oztopoak izan daitezkeen faktore batzuk bai:
Homogeneizazioa sustatzen duten ereduak, hau da, ikasle guztientzat eduki, helburu eta irizpide berdinak planteatzen dituztenak.
Ikasleekiko kezka ordu lektiboetara eta gai akademikoetara mugatzen denean.
Betiko arlo akademikoei egundoko garrantzia ematen zaienean, gainontzeko arloen kalterako.
Ikasle batek izan ditzakeen arazoen aurrean, ebaluazioaren emaitzak izan arte inongo erabakirik hartzen ez denean.
Irakaslea bere apunteak diktatzera edo testu liburua irakurtzera eta azpimarratzera dedikatzen denean.
Ikasle bakoitzaren ikas-estiloa aintzat hartzen ez denean.
Zailtasunak dituzten ikasleak, beste ezer aintzat hartu gabe, “talde berezietara” bidaltzen direnean.
Gaitasun handiko ikasleak detektatzen ez direnean eta urtetan aspertzen uzten direnean.
…
Irakasleen arteko koordinazioa eta formazioa
Aurreko puntuarekin gertatzen den bezala, ikastetxe gehienek goraipatzen dute euren irakasleek duten koordinazioa, egiten dituzten ikastaroak… Hori bai, ikastetxe horiek koordinazioaz eta formazioaz ulertzen dutena jakin nahiko nuke nik zer den. Izan ere, horrenbeste goraipatzen dituzten aspektu horiek eguneroko praxian nekez ikusten dira.
Koordinazioari dagokionez, zenbait ikastetxetan, etengabeko bileren maratoi bat ikusten bada ere, agerikoa da irakasle bakoitza bere “irla pribatuan” (gelan) sartzen denean, ez dut esango sudur puntan jartzen zaiona egiten duenik, baina ez da oso urruti ibiliko. Zenbat kasu ezagutzen ditugu non irakasle talde batek proiektu bat planifikatu, diseinatu, burutu eta ebaluatzen duen? Zenbat kasutan ikusten da irakasle talde bat 2, 3 edo 4 gela batera hartuta, espazio komun batean elkarlanean?
Koordinazio eraginkor bat lortzeko, hezkuntza munduan horren ohikoak diren bilera sorta horiek ez dira beharrezkoak. Behar beharrezkoa dena beste zerbait da; lehena, ikasleei eskatzen dizkiegun konpetentzietan trebatzea (talde lanerako teknika eraginkorrak erabiltzea, IKT baliabideak elkarlanerako erabiltzea, komunikaziorako kanal eraginkorrak izatea…), bigarrena, gure jardunaren ardatza ikasleak direla burutik ez kentzea, hirugarrena, ikastetxearen planifikazioan espazioak eta denbora lan ordutan aurreikustea proiektu baten inguruan lanean ari diren guztiak elkartu ahal izateko…
Formazioari dagokionez, ikastetxe gehienetan, ordu kopuru izugarri eskaintzen zaio betiko formazio arautuari. Hori bai, formazio horrek ikastetxeari egin dion ekarpenaren inguruan ikertzen hasten garenean, segituan ohartzen gara oso eskasa edo nulua dela.
Maiz entzuten dugu irakasleon lanak duen desprestigioa eta horrek gure jardunean duen eragina. Bada, nik uste dut merezi dugun desprestigioa dugula.
Zergatik? Bada, oso lanbide gutxitan gertatzen delako gurean gertatzen dena. Norbaitek imajina dezake mediku bat esanez teknologia ez duela erabili nahi zaila egiten zaiolako? Edo, medikuntzan ematen ari diren aurrerapenen berri ezagutzeko inongo ahalegina egiten ez duen zirujau bat? Edo, duela 40-50 urteko teknikak erabiltzen dituen dentista bat? Ez, ezta? Bada, zoritxarrez, irakaskuntzan hori oso ohikoa da. Beste inon baino “denbora libre” gehiago dugun arren, oso gutxi dira euren garapen profesionalari denbora eskaintzen diotenak. Horregatik, opor luzeegiak ditugula, lan gutxi egiten dugula… eta antzekoak esaten dizkigutenean, kasu askotan, egia da eta aitortu beharra daukagu.
Bestalde, formazioaren gaia, batzuentzat negozio borobila bihurtu da eta, irakasle askorentzat, aitzakia perfektua inongo aldaketarik ez emateko. Edozein motako aldaketaren aurrean, ikastetxe gehienetan entzuten den erretolika “formazioa behar dugu” da. Bada, zergatik ez diogu gure erantzukizunari heltzen eta auto-formazioari tarte bat eskaintzen? Zergatik ez dugu gure lankideen laguntza bilatzen? Zergatik administrazioaren esku utzi gure ardura den hori? Ardura hori hartu ezean, zer argudio daukagu beste sektoreetan dituzten 500-600 lanordu gehiago ez izateko?
Nire ustez, lanordu gutxiago izateak ez du esan nahi lan gutxiago egiten dugunik, baina batzuen jarrera ikusita, zaila egiten da hori defendatzea.
Formazioarekin lotuta edo, hobeto esanda, garapen eta kualifikazio profesionalarekin lotuta, irakaskuntzan irakasleon lana baloratzeko egun dagoen sistemak ez du gehiegi motibatzen. Hasteko, ikasle helduekin lan egiten baduzu, soldata handiagoa daukazu, nahiz eta pedagogiaz edo irakaskuntzaz ezer ez jakin eta inongo interesik ez izan. Imajinatzen duzue pediatra batek geriatra batek baino gutxiago kobratzen eta lanordu gehiago sartzen umeekin lan egiten duelako? Hori eta lanean daramagun denbora besterik ez da aintzat hartzen irakasleen balorazioa egiteko. Sistema horrekin, normala da irakaskuntzarekiko inongo interesik ez duen jendeaz betetzea gure ikastetxeak. Adibidez, Ingeniaritza teknikoa edo beste ikasketa batzuk egiten dituenak, ez dut uste irakaskuntzan aritzeko egiten duenik. Bada, horietako askok, bestelako lanik aurkitzen ez dutenean, gure ikastetxeetan bukatzen dute eta, automatikoki, Haur Hezkuntzan edo Lehen Hezkuntzan sekulako ilusioz eta energia eskainiz ari den irakasle batena baino kualifikazio handiagoa ematen zaio. Gauzak diren bezala, eta justuak izateko, horietako askok hezkuntzaren munduan sartu bezain pronto “engantxatu” egiten dira eta sekulako ekarpena egiten dute. Baina nik esan nahi dudana ez doa hortik, hezkuntza munduan irakasleen kualifikazioa eta garapen profesionala sustatzeko dugun sistemak dituen gabeziak eta kontraesanak baizik. Beste inongo lanbiderik ez da horrelakorik gertatzen. Adibide gori bat jartzearren, 30 urte lanean daraman irakasle batek inongo formazio osagarririk gabe edota inongo proiektu berritzailean murgildu gabe eta 5 urte daramatzan eta etengabe formatzen ari den eta proiektu desberdinen ardura edo partaidetza hartu dituen beste batek baino 200-300 € gehiago jaso ditzake.
Garapen pertsonalerako aukera eza horrekin eta formazio formalarekiko dagoen jarrera konformistarekin, oso zaila egiten dira auto-ikaskuntza edo formazio informalaren alde egiten diren ahalegin guztiak.
Gai honen inguruan zalantza gehiago datozkit burura. Izan ere, ikastaroan aipatu zutenez, era guztietako zuzendaritza estiloekin topatu dira eta berdin lidergo banatua zein zentralizatua zuten ikastetxeetan antzematen omen zen lidergoaren eragina.
Nik ez dakit zein den estilorik egokiena, nahiz eta lidergo banatuaren aldekoa izan, baina oso garbi daukat zuzendaritza taldeen osaketan aldaketa sakonak behar-beharrezkoak direla. Ez da posible gaur egun gertatzen denarekin jarraitzea. Ikastetxe askotan, “deskartea” edo errotazioa da erabiltzen den metodologia taldeak osatzeko edo zuzendaria izendatzeko. Jakina, gogoz kontra edo inongo motibaziorik gabe sartzen den jendeak buruan noiz aterako ote diren besterik ez dute. Ez dut uste lidergo sendo hori ezartzeko oso egoera ona denik.
Bestalde, talde horien iraupenak ere berrikuspen bat merezi duela uste dut. Ez da posible ardura horien gako garrantzitsuenak ikasten hasita daudenean eta ekarpenik handiena egin dezaketen unean, kargua uztea. Modu berean, beste inork saltsa horietan sartu nahi ez duelako, horretarako prest dauden pertsonak karguan eperik gabe luzatzea. Izan ere, karguan luzatzeak “bizio” ezberdinak hartzea, ekimena galtzea, pertsona horrekiko mendekotasuna haztea… dakar. Horregatik, nik gutxieneko eta gehienezko urte kopuruak ezarriko nituzke karguan egoteko.
Ikastaroan aipatutako beste ildo bati helduz, zuzendaritza taldea administrazio lanetatik at egon behar da eta bere zeregina esparru pedagogikoan zentratu behar da. Horrek esan nahi du, beste gauza askoren artean, zuzendaritza talde batean sartzen den orok arlo pedagogikoaren inguruan ezagutza sakonak izan behar dituela eta hori lortzeko era guztietako formazioa hartu beharko duela.
Azken urte hauetan zuzendarien bilera batzuetan egotea tokatu zait eta ikustekoa da bertan entzuten diren gauza batzuk. Adibidez, IKTen inguruan entzun behar izan nituen astakeriak edo gai pedagogiko batzuen inguruan agerian uzten zuten ezjakintasuna, ez ziren nolanahikoak.
Azkenik, gaur egun, zuzendaritza taldeetako kideen lan baldintzak ikusita, ez da harritzekoa ikastetxe askotan gertatzea arestian esan dudana. Talde horiengan jartzen den erantzukizunari aurre egiteko, sekulako ahaleginak egin behar izaten dituzte eta oso ohikoa da taldeetako kide horiek gauez eta egunez lanarekin bueltaka. Horregatik, derrigorrezkotzat ondorengo bi aspektuak lehenbailehen zuzendaritza talde guztietan inplementatzea: alde batetik, zuzendaritza taldearen eginkizuna ez da ikastetxeko aspektu guztiak kontrolatzea edo gidatzea, delegatu behar dute eta ardurak banatu behar dira eta, bestetik, funtzionatzeko metodologia berritzaileagoak inplementatu behar dira dagokien ardurarik nagusiena eraginkortasunez burutu ahal izateko: lidergo pedagogikoa.
Gai honen inguruan hitz egiten den bakoitzean, betiko salbatzaileek ordu libreetan irakasle batzuek kafetegian edo erretokian pasatzen duten denbora aipatzen dituzte, baina ez dira konturatzen gai honek zerikusirik ez duela horrekin. Lantoki guztietan tarte batzuk daude gisa horretako uneak izateko eta nik garbi daukat onuragarriak direla, bestela, esklabismoa izan daiteke alternatiba.
Denboraren kudeaketa aipatu zutenean, oso garbi gelditu zen zertaz ari ziren, nagusiki: gela barruan ikaskuntza prozesuei eskaintzen zaien denbora eta koordinaziorako, elkarlanerako eta antolaketarako eskaintzen den denbora.
Gela barruko lana, arestian esan dudan bezala, aparteko mundu bat izaten ohi da non irakasle bakoitzak gela kudeatzeko bere estrategiak erabiltzen dituen. Hori dela eta, oso ohikoa da entzutea, batez ere maila batzuetan, ikasleak zentratzen edo prestatzen direnerako saio erdia joaten zaiela. Bada, emaitza onak lortzen dituzten ikastetxeetan, hori ez da gertatzen. Esan zutenez, ezaugarri hau ikastetxe on guztietan errepikatzen da eta ikastetxearen “kulturaren” parte garrantzitsu bat da. Irakasleek puntualtasunak duen garrantzia ez dute ahazten eta ikasleek ere, gelan sartzen direnean, badakite bertan ez dela denbora galtzen. Horregatik, behe mailako geletan horren ohikoak diren ikasleen ilarak zuzenketaren zain, pentsaezinak dira ikastetxe horietan.
Horregatik, metodologia aktiboen erabilera ia derrigorrezkoa bihurtzen da. Hala ere, aitortu zutenez, oso metodologia ezberdinetako ikastetxeetan lortzen dute gela barruko denborari etekin handia ateratzea.
Antolaketari dagokionez, ikastetxe askotan, denbora mordo bat alferrik galtzen da era guztietako bilerak egiten, baina inoiz ez dute aztertu edo ebaluatu bilera horien eraginkortasuna. Hori dela eta, denbora asko eskaini bai, baina etekin atera oso gutxi. Emaitza bikainak lortu dituzten ikastetxeetan, adibidez, bilerak ez dira araua, salbuespena baizik. Hau da, proiektu bat edo zeregin bat burutzeko, bestelako bide eraginkorragoak garatu dituzte (sarea da biderik erabiliena) eta aurrez aurreko bilera, ezinbestekotzat jotzen dutenean baino, ez dute konbokatzen. Eta bilerak egiten dituztenean, aurretik finkatutako metodologia eta helburu argi bat dutelarik egiten dituzte, jendearen nekea eta frustrazioa saihestuz.
Bestalde, oso garbi finkatzen dituzte euren lehentasunak (bizpahiru izaten omen dira) eta bigarren mailako zereginak bigarren plano batean uzten dituzte edo ez dituzte betetzen. Akzesorioa den guztia kentzen dute. Planteamendu horrekin, ikastetxe horiek eraginkorragoak izateaz gain, bertako langileen inplikazioa eta asetze maila areagotzen dute.
Bukatzeko, gainontzeko aspektu guztiak laburbiltzen dituena dator. Oso adierazgarria da “irribarre tasa” kontzeptua erabiltzen dela ikastetxe baten giroa neurtzeko. Eta ez da tontakeria.
Honen aurretik aipatutako puntuetan aurrerapauso handiak eman dituzten ikastetxeetan, logikoa denez, oso giro ona arnasten da bertan eta pertsona guztietan antzeman daiteke. Hortik dator “irribarre tasa”ren kontzeptua. Jendea pozik ikusten da, ikasleak zoriontsu daude, gurasoak gustura eta irakasleek energia baikorra transmititzen dute.
Hala ere, badira beste faktore batzuk giro on bat lortzen laguntzen dutenak. Esate baterako, ikasleak eta gurasoak ikastetxearen erabaki garrantzitsuenetan, baita esparru pedagogikoari dagozkionetan ere, protagonismo erreala izateko aukerak sortu, komunitateko kide guztien arteko komunikazio kanal iraunkorrak eta dinamikoak sortu, guztien arteko elkarlana ikastetxearen “araua” bihurtu…
Tira, espero nuena baino askoz ere luzeagoak atera zitzaizkidan mezu hauek eta serieari amaiera ematen dion mezuak ez zuen gutxiago izan nahi, nonbait. Burua behar bezala ez dagoenean, zaila egiten da gai hauetaz aritzea eta idaztea, baina Ordiziako Jaiak hasi baino lehenago bukatu nahi nuen eta, nola hala, lortu dut. Gai hauen inguruan pentsatzen jartzeko balio izan badu, gaitzerdi, ez baitut beste inongo asmorik.
Gaur goizean beste bideo interesgarri batekin topatu naiz. Virginiako John Hunter irakasleak 2011ko martxoan eskainitako TEDTalk bat topatu dut sarean. Bertan Hunter-ek duela 34 urte asmatu zuen World Peace Game izeneko eskola ekimen interesgarriaren berri izan dut. Azpian daukazue bere hitzaldia (erdarazko azpitituluak aukeran dituzue).
World Peace Game delakoarekin Hunter-ek bederatzi urteko haurrak rol joku batean murgiltzen ditu. Munduaren irudikapena izan nahi duen hiru geruza dituen mahai joko baten inguruan ipintzen ditu bere ikasleak. Bakoitzak rol zehatz bat hartzen du (lepotik zintzilik daramaten orritxoetan irakur daiteke nor ordezkatzen duen bakoitzak) eta horren arabera mundu mailan gertatzen diren arazo politiko, sozial, militar eta ekonomikoen inguruan ikasleak lanean ipintzen ditu. Azpiko bideoan daukazue gela barruan ikasleekin egiten duen lanketaren laburpen bat:
Pertsonaia desberdinen paperean sartzea eta hauek bizi dituzten arazoak simulatu eta hauen aurrean konponbideak erabakitzea haurrek naturaltasunez egiten duten zerbait izaten da, izan ere, umeentzat helduon bizitza simulatzea ohiko jolas bat izaten da. Beste modu batean bada ere, gazte eta helduoi ere gustatzen zaigu askotan besteen paperean sartzea: hortxe The Sims bideojokoa edo Second Life horren lekuko.
Ikaskuntza teknika bezala oso interesgarria iruditzen zait rol jokoa. Egia da irakasleon aldetik teknika honen oinarriak menperatzea eskatzen duela, prozesuaren bideratzaileak izaten jakitea beharrezkoa dela baina protagonismo gehiegirik hartu gabe, rol jokoaren bitartez zein helburu lortu nahi ditugun garbi izatea beharrezkoa dugula… eta horrek trebakuntza eta esperientzia minimo bat eskatzen duela. Baina hori lortzen badugu, uste dut horrelako metodologia bat ikaskuntza esanguratsua, ikaskuntza “autentikoa” lortzeko modurik aproposena dela. Eta autentikoaz hitz egiten ari naizenean ez naiz ari ikasitako edukien baliagarritasunaz bakarrik (hori ere bada arrazoi bat baina ez bakarra). Horrelako metodologia batekin adimen anitzak garatzen dira (intra eta interpertsonalak nagusiki), pentsamendu kritikoa mobilizatzen da (izugarri garrantzitsua gaur egun bizi dugun gizarte konplexu honetan), pentsamendu sortzailea areagotzen da (“creative thinking” deitzen diote anglosaxoiek) eta balore unibertsalen inguruko hausnarketa bultzatzen da (pakea, justizia, solidaritatea…) Aurreko batean aipatu nuen bezala, hauek dira niretzat XXI. mendeko ikastola idealaren zimenduak, azpiko irudian islatu nahi izan nuen bezala behin:
Irailean Mikelek eta biok elkarrekin emango dugun gai batean, rol jokoan oinarritutako proiektutxo bat aurrera eramateko asmoa daukagu DBH 3ko ikasleekin. Irakasle bezala ez dut inoiz horrelako teknikarik erabili gela barruan eta ikasleek ere uste dut ez dutela sekulan horrelako dinamika batean parte hartu ikastolan. Errespetu pixka bat ematen dit esperientzia berri honek baina ez diot beldurrik. Kontzientea naiz mahaiaren hirugarren hanka sendotzen ari naizela horrelako praktikekin eta orduan idatzi nuen bezala:
Bi urte dauzkat aurretik gutxienez, handik eta hemendik irakurritakoa praktikan jartzeko, hanka-sartzeetatik ikasteko, muturrekoren bat edo beste ere jasotzeko. Baina baita ere, zergatik ez, ondo egindako lanak ematen duen harrotasunaz gozatzeko, ikasten ari naizela egiaztatzeak ematen duen satisfazioaz disfrutatzeko, konfiantza hartzen joateko. Ez nago bakarrik gainera, inguruko lankideekin elkarlanean arituko naiz eta lortutako ondorioak guztion artean partekatuko ditugu, duela zazpi urte, blog honekin hasi gineneko izpirituari berriro helduz.
Hemendik hamabi hilabetera egindakoaren balorazio pertsonala hementxe bertan jasoko dut. Ikusiko dugu noraino eman duen honek guztiak.
Eta zer da egin daitekeena borondate hori dagoenean? Nik oso garbi daukat formula magikorik ez dagoela, baina ikasleen gertuko arreta pertsonalizatu hori lortzeko oztopoak izan daitezkeen faktore batzuk bai:
