Unibertsitatetik irakaskuntza mundura zuzenean pasa den irakaslea naiz. Hezkuntza ertainean landu beharreko edukien inguruko ezagutza nahikoarekin baina formazio pedagogikorik gabekoa. Eta hori gutxi balitz, XXI. mende hasierako iraultza teknologikoak bilutsik harrapatu zuena.
Unibertsitatean egindako bosturtekoaren ondoren, printzipioz, Bigarren Hezkuntzako irakasle izateko behar nituen ezagutzak (edukiei buruzkoak nagusiki) bermatuta nituela agintzen zuen legeak. Tira, horregatik bakarrik bada ere, zerbaitetarako balio izan zuen Farmazia ikasten pasatutako denbora :). Ezagutza teknologiaren esparruan, ordea, zirkuitu formal tradizionaletatik kanpo, nire kabuz eskuratu behar izan dut gaur egun daukadan ezagutza. IKT dinamizatzaile lanari eskainitako hamarkadaren ondoren “gradu” edo “lizentziatura” titulu ofizialik lortu ez badut ere, nire bizitzako lorpenik handienetako bat bezala sentitzen dut nire barruan. Izan ere, ez da bakarrik zer eta zenbat ikasi dudan, unibertsitatetik irten nintzenean ezagutzen ez nituen nire gaitasun eta balore ezkutu batzuk azaleratzeko ere balio izan du.
Baina ikasleei dena mamurtuta eskainita ere, zerbaitek ez zuen ondo funtzionatzen, zerbaitetan “kale” egiten ari nintzen. Jordi Adell-ek aurrekoan kontatzen zuen modura, ikas-irakaskuntza ulertzeko dauden hiru tipologietatik, ia konturatu gabe 1. tipologiako irakasle bat izatetik (“teachercentric”, eduki transmisio hutsean oinarritutakoa) 2. tipologiakoa izateko ahalegina egiten ari nintzen (“studentcentric”, ikasleei dena “a huevo” jarri eta eurei utzi euren ikaskuntzaren gaineko ardura). Inkontzientekin beharbada, baina urrats hori ematen ari nintzen pentsatuz hori zela ikasleek eskatzen zutena. Gero konturatu naiz nik bezala, beste askok ere bilakaera bera izan dutela, Unibertsitatean barne (interesgarria UPCko irakaslea den Miguel Valero-Garciaren idatzi hau) Badirudi nahiko arrunta dela irakaslerian fase batetik bestera eboluzionatzea. Nire kasuan, hala eta guztiz ere, “sentsazioak” ez ziren onak status berri horretan, zerbaitek huts egiten zuen eta ez nuen oso ondo ulertzen non zegoen gakoa. Zer falta zitzaidan?
Unibertsitatetik gatozen irakasleok (Magisteritzako eskolatik pasa ez garenok) mimetismoz jokatzen dugu klaseak prestatu eta ematerakoan. Ikasketa ertainetan eta unibertsitatean ikasle bezala jaso dugun eredu pedagogiko tradizionala da ezagutzen dugun bakarra. Eta irakasle bezala lanean hasten garenean, inguruan gauzak aldatu ez direla, gure lankideek ohiko patroiarekin lanean jarraitzen dutela egiaztatzen dugunean, lasaitu egiten gara (“tira, dena beti bezala jarraitzen du” pentsatzen dugu) eta horrela irakasle izatea “hori” dela naturaltasunez onartzen dugu. Baina praktika tradizional horrekin, teknologiak ez du gehiegi laguntzen (niri pertsonalki teknologiaren erabilera ikasleentzako motibagarria dela aipatzea argumentu bezala, erridikulua iruditzen zait), gehiago oraindik, batzuetan kaltegarria ere izan daiteke. Eta ni neu horren lekuko izan naiz nire klaseetan.
Edukien iguruko ezagutza eta ezagutza teknologikoa banuen, non zegoen mahaiari falta zitzaion hirugarren hanka? Gakoa hortxe neukan muturraren aurrean baina ez nuen ikusten. Alegia, gela barruko jardun “normala” ez dela hain “normala” konturatzea. Ikas-irakaskuntza eredu tradizionalak porrot egiten duela, belaunaldi berriekin bereziki narbarmena zen ebidentzia. Eta horretan nenbilela izan nuen lehenegoz TPACK ereduaren erreferentzia.
Hortxe zegoen mahaiaren hirugarren hanka, borobil horian. Askotan daukat sentsazioa irakasleoi kosta egiten zaigula errealitate hau onartzea; alegia, ez garela pedagogian adituak, gelan erabiltzen dugun metodologiaz kanpo badirela alternatibak, arlo honetan hutsuneak ditugula onartzea ez dela larriena, larriagoa dela hutsune hauei muzin egitea. Ni, behintzat, erabat berde nago kontu hauetan: ikaskuntza prozesua bera zer den ulertzetik hasita, curriculuma eta bera osatzen duten bost elementuen (helburuak, konpetentziak, edukiak, metodologia eta ebaluazioa) definizio eta ezaugarrietaraino.
– “Buffff, ez da ba asko motibatzen nauen kontua pedagogiaren rollo hori” – pentsatu nuen hasieran. Izan ere, horixe da askok dugun pertzepzioa pedagogia hitza entzuten dugun bakoitzean. Uste dut pedagogian aditu askok gehiegi teorizatu dutela ikas-irakaskuntza prozesuaren inguruan, ikaste prozesuari kutsu zientifikoegia ematen ahalegindu dira, izen potoloegiak erabili dituzte gauza sinple asko esplikatzeko, artifizialki konplikatu dute berez azkoz ere sinpleagoa izan beharko lukeen zerbait. Hain “maila altuko” pedagogiak, profesional asko uxatzea besterik ez du lortu.
Kaxkagorra naiz izatez. Teknologiaren unibertsoa ere konplikatua kontsideratu izan da betidanik eta gerora egiaztatu dut gauzak beste modu batera direla. Bada konbentzituta nago ere pedagogia kontuak lehen inpresioan ematen dutena baina samurragoak izan daitezkeela. Adell-ek aipatzen duen 3. ikaskuntza tipologian murgildu nahi badut (“learningcentric”), derrigorrezkoa dudala hankamotz daukadan alderdi honetan aurrera egitea. Azken hilabeteotan horretan nabil. Nire PLEa behar berrietara egokitu nuen eta denbora bat pasa dut informazio iturri berriak kontsultatzen.
OFFTOPIC: PLEari “L”-a kendu beharko litzaioke, izan ere informazio eta komunikazio kanalak irekitzea bakarrik ez du derrigorrez ikaskuntzarik ekartzen. Benetako ikaskuntza baliabide horiek praktikan jartzetik dator. Asko dira hitzaldiak soilik emateko PLEak sortzen dituztenak eta sekulan praktikan jarri ez dutenak ahotik botatzen duten kontuetako asko; loritoak bezala hitz egiten dutelako nabaritzen zaie, sarean irakurtzen dituzten koletilla guztiak bata bestearen atzetik botatzen dituzte. Baina, tira, hori beste baterako gaia da.
Bi urte dauzkat aurretik gutxienez, handik eta hemendik irakurritakoa praktikan jartzeko, hanka-sartzeetatik ikasteko, muturrekoren bat edo beste ere jasotzeko. Baina baita ere, zergatik ez, ondo egindako lanak ematen duen harrotasunaz gozatzeko, ikasten ari naizela egiaztatzeak ematen duen satisfazioaz disfrutatzeko, konfiantza hartzen joateko. Ez nago bakarrik gainera, inguruko lankideekin elkarlanean arituko naiz eta lortutako ondorioak guztion artean partekatuko ditugu, duela zazpi urte, blog honekin hasi gineneko izpirituari berriro helduz. Hiruzpalau urteren bueltan ikusiko dugu noraino heldu garen, mahaiaren hirugarren hanka hau sendotzea lortzen badugu, ea oraingo sentsazio baino hobeagoekin aurkitzen garen orduan. Ikusiko dugu.
Ah, eta mahaiaren laugarren hanka zein den jakin nahi baduzue, galdetu iezaiezue nire iazko batxiko ikasleei. Beraiek badakite zertaz ari naizen ;-p
Eranskinak:
TPACK ereduaren inguruan informazio ugari topa dezakezue sarean bilaketa sinple bat eginez. Garai batean eduki guztia wiki batean zintzilikatuta zegoen baina badirudi wiki hori alde batera utzi eta webgune berri batera pasa dutela eduki guztia.
Montserrat del Pozo, Bartzelonako Montserrat Ikastetxeko irakasle berezi horietako bat da. Horregatik, batzuk “Sor innovación” batailatu dute eta nik izenburu hori jartzea erabaki dut.
Ay ene, erakunde batzuk oso aurrerakoitzat jotzen dute euren burua, baina moja honengandik gauza asko ikasi beharko lukete. Izan ere, honen ondoan, agerian gelditzen da eskola eredu zaharkituta eta usain kerratua dariona praktikatzen dutela, nahiz eta gero apaindu eta kolorez jantzi.
Beharbada, berrikuntza hitza eta moja baten abituak ikusteak kontraesan baten aurrean egon gaitezkeela pentsa arazi diezaguke, baina kasu honetan errealitatea oso bestelakoa da. Bere ideia erlijiosoak alde batera utzita (norberaren esparruan utzi behar baititugu), oso interesgarriak dira hezkuntzan eman beharreko aldaketari buruz egiten dituen ekarpenak.
Bere kemena eta lanari esker, ikur bat bilakatu da hezkuntzaren aldaketa aldarrikatzen dugunontzat. Baina aldarrikatzen den aldaketa ez da gelako lau hormetan gelditzen den horietako bat, ez da irakasle baten edo talde baten ekimenetara mugatzen dena, komunitate osoaren aldaketa bilatzen duen aldaketa eta antolakuntza berri bat eskatzen duen aldaketa bat baizik.
Montserrat, zorionez, ez da aldarrikapen hutsean gelditu eta bere ikastetxea hezkuntza komunitate osoarentzat erreferente garbi bat bihurtzera iritsi da.
Jarraian doazen bideoek, Ikastetxe Kristauen Kongresuan, 2011ko azaroan, eman zuen hitzaldi bat jasotzen dute eta euren interesa dela eta, hemen jartzea otu zait. Ea zer iruditzen zaizkizuen.
Ikasle batek 15-16 urte betetzen dituenerako kontzientea da zein den bere papera eskola komunitatean, badaki zein rol ezarri zaion/aukeratu duen eta onartzen du (etsipenez kasu askotan) ingurukoek berari buruz duten pertzepzioa. Denbora asko pasa dute gauzak modu berean egiten, normaltasunez hartzen dute ikastea azterketak gainditzea dela eta azterketak gainditzen ez dituena “ikasle txarra” dela. Praktikan ipintzen dugun ebaluazio akreditatzailearen arabera, dituzten emaitza kaxkarrek etorkizunerantz hartu beharko duten trenean, azkeneko bagoietan soilik izango dutela lekua sinestera heltzen dira. Aurten daukadan taldean ikasleek aspalditik janda dute hori.
Ez da erraza hainbeste urtetan indarra hartzen joan den klixe horrekin akabatzea baina ikasturte honen hasieran nire buruari agindu nion nola edo hala, aurrekoarekin apurtu behar nuela ikasleak entxufatuta egotea nahi banuen aurten burutuko genituen proiektu berrietan. Aurrekoa desikasi (modan jarri den hitza hau ere) eta ikastea azterketak gainditzearekin bakarrik lotuta ez dagoela ikasi, benetako ikaskuntza aldagai askoren menpe dagoela ulertarazi eta interpretazio askotara irekita. Nola egin hori ordea? Gelan Ordiziako futbol taldean jokatzen duten bi neska daude eta beraiek eman zidaten jarraitu behar nuen arrastoa.
Horrela, ikasturte honen hasierako klase batean gelara sartu eta hauxe galdetu nien nire ikasleei. – “Aizue, zuen iritziz nolako jokalaria da Messi?. Nola baloratuko zenuteke jokalari bezala duen kalitatea?” –. Aho-batez erantzun zuten guztiek munduko jokalaririk hoberena dela, denek goraipatu zuten bere “kalitatea”, “maila” handiko jokalari bat bezala ikusten dute. Ez nien eskatu jokalari bezala “nota” ipintzeko baina ziur nago, hala eskatuz gero, guztiek emango lioketela “hamar” bat.
– “Kontxo! Gogo falta, utzikeria, pasotismoa, kalitate edo maila falta, suspenditu…. Nola liteke jokalari berak hain ebaluazio/balorazio/kalifikazio desberdinak jasotzea talde batean edo bestean jokatzen duenean? Zergatik ez du “nota berdina” ateratzen Bartzelonarekin edo Argentinako selekzioarekin jokatzen duenean?” – galdetu nien berriro.
Mota guztietako erantzunak egon ziren:
Bartzelonak erabiltzen duen “sistema” desberdina omen da, aipatu zuten batzuk (– “estrategia desberdina erabiltzen dute, ezta?” – gehitu nien nik)
Talde bakoitzean postu desberdinean jokatzen duela ere aipatu zuten (beraz, – “zeregin edo eskakizun desberdinak ditu entrenatzaile bakoitzarengandik, ala?” – bota nien)
Batek aipatu zuen Bartzelonak ekipo bat bezala jokatzen duela eta pase gehiago jasotzen dituela horregatik; Argentinan berriz, elkarrekin gutxitan jokatzen duten jokalari indibidualista asko omen daude (hori bai ona! – ” batzuk “ekipo” bat eratzen duten bezala, besteak bakarka ari dira talde batean lanean, ez da gauza bedina” –)
Bartzelonan motibatuago jokatzen du, Argentinarekin oso urduri egoten da, esan zuen batek (seguraski – “porrotaren trataera, gauzak gaizki egitea, Bartzelonan edo Argentinan dituen ondorioak, desberdinak izango dira eta horrek eragina izan dezake horretan ere” – )
Bartzelonako taldekideekin txiki-txikitatik jokatzea abantaila bezala ikusten zuten ere (dudarik ez, – “talde-kohesioa eta elkarri ondo ezagutzea abantaila garbia da norberak barruan duen guztia demostratu ahal izateko” –)
Orain ez ditut gogoan mahai gainean jarri genituen arrazoi guztiak baina askoz ere gehiago aipa genitzazke: entrenatzaileekin izan dezakeen harreman desberdina (“tutorizazioa eta bere eragina ikastunaren hobekuntza prozesuan“), gizarteak ezartzen dion presioa Argentinan munduko hoberenak direla etengabe demostratzera behartuta daudenak (“ikastolok gure “maila ona” ikasleen notekin etengabe demostratzen ahalegintzen garen bezala“) … (Aurrekoan hauetako batzuen inguruan idazten zuen Scolarik El Pais-en)
Enpin, adibide polita izan zen nire ikasleei transmititu nahi nien ideia uler zezaten, alegia:
Ikasle baten “maila” edo “kalitatea” ebaluaziorako ezartzen zaizkion irizpideen araberakoa da eta irizpide horiek eskuratzea aldagai askoren menpe dago, gela barruan erabiltzen dugun estrategia didaktikoa garrantzitsuenetako bat izanik.
Aurrekoa ondo uler zezaten, horrelaxe amaitu nuen:
Hemendik aurrera guk gure partiduak estrategia desberdin batekin jokatu behar dugu. Partiduei aurre egiteko metodo tradizionala ezagutzen dugu eta horrekin ez ditugu partidu onak egiten, ez dugu irabazten. Guk partiduak taldean jokatuko ditugu, ekipoa banakako askoren elkartze soil bat baino askoz gehiago dela sinesten dugulako. Taldekideekin elkarlanean aritzea hobeagoak egiten gaitu, honek ematen duen konfiantzari esker askotan guk geuk ezagutzen ez genituen ezaugarriak azaleratzen laguntzen baitigu. Izango ditugu, noski, bakarka egin beharreko ariketak, gure teknika indibiduala hobetzen lagunduko diguten entrenamenduak, baina guri erronkak gustatzen zaizkigu, guri partiduak jokatzea gustatzen zaigu, guri rock’n’rolla gustatzen zaigu!. Bakoitzak dituen ezaugarri teknikoen arabera, hobeto egokitzen zaion postuan jokatuko du; atezainak ez du denbora alferrik pasako bandatik sakeak egiten edo hegaletik jokatzen duenak ez du ikasi beharko nola geratzen diren penaltiak. Elkar ezagutzen ahalegin berezia egingo dugu, talde-giroa bultzatuko dugu, ondokoari lagunduz. Porrotak eta hanka-sartzeak egongo dira eta hauek saihesteko entrenamendu espezifikoetan ahalegin berezia egingo dugu, baina beti ere, egindako erroreengandik zerbait positiboa ateratzeko izpirituarekin. Estrategia honekin ateratzen du Messik barruan duen guztia.
Baliteke lagun batzuei entzutea guk egiten duguna ez dela futbola. Lasai, ez jarri urduri. Baliteke beste entrenatzaile batzuekin oraindik jokatzeko estilo klasikora bueltatu behar izatea, ez baitute sinesten estrategia moderno hauekin partiduak irabaz daitezkeenik edo ez dakite partiduak beste modu batera planteatzen (badakizue, batzuk “Futbol es futbol” dioten moduan “ikastea memorizatzea da” pentsatzen dutenak badira oraindik). Zuen gustuko estiloa ez bada ere, ahalegindu zaitezte beraiekin ere, hobetzen saiatu egoera guztietan. Baliteke etxean gurasoak kezkatuta egotea, entrenatzaileak ez dizuelako ohiko ariketa sorta etxean bakarka entrenatzeko. Esaiezue gure estilo berriarekin askoz ere lan gehiago egiten dugula ikastolan gaudenean eta etxean lagunekin disfrutatzeko esan dizuela entrenatzaileak, horrek ere laguntzen baitu gero partiduetan entxufatuta egoteko.
En fin, agian kezkatu samar ibiliko zarete kontu hauekin, izan ere, gure estrategia nahiko berria da eta ez da erraza inguruan gure estiloa duten ekipo asko aurkitzea. Zuek lasai, Bartzelonaren talde-estrategia ere garairako berritzaileegia zen, purista askoren printzipioen kontra zihoan eta azkenean, eredugarria izaten bukatu du mundu osoan. Ziur nago, gure kasuan ere, denbora kontua besterik ez dela izango gure estiloa inguruko eskoletan nagusitzen joateko.
Klasea amaitzeko minutu batzuk falta zirenez, hitz egiten ari ginenarekin harremana zuen bideo polit hau ipintzeko aprobetxatu nuen:
Kontentu atera nintzen klasetik; uste dut garbi geratu zitzaiela transmititu nahi niena. Halere, ez naiz inozoa, badakit horrelako adibideak baina askoz ere gehiago behar dela hainbeste urtetan “normala” kontsideratu duten egoera errotik aldatzeko, ikaskuntza denari buruz duten pertzepzioa goitik behera aldatzeko. Gaur, bost hilabete pasa direnean klase hartatik, oraindik ez gara estrategia didaktiko berrietara erabat egokitu baina hasi gara benetan sinesten jokatzeko modu berri honek aurrekoak baino bide hobeagotik garamatzala. Ez da gutxi.
Laster beteko ditu nire semeak hamabi urte. Dakitenek diotenez hementxe kokatzen da nerabezaroaren hasiera, hementxe hasten da heldutasunerako bidea. Ostras, heldu da? :-S Ikastolan atzo bertan hasi zela ematen du eta!
Onartu behar dut kezkatuta nagoela. Kontua ez da hainbeste nire semeak bere nortasuna garatzeko bidean, topatuko dituen gatazka pertsonaletatik arrakastaz irteteko gai izango ote den edo ez. Tira, denok dakigu prozesu konplikatua izaten dela baina, modu batera edo bestera, burukomin gutxiago edo gehiagorekin, gatazka eta arazo horiek gainditu egiten direla eta horrek uzten duen posoa da gure nortasuna eraikitzen laguntzen duena.
Kezkatuago nago nerabezaroan murgiltzea, hezkuntza sistema antolatuta dagoen moduan, etapa berri baten hasierarekin erlazionatuta dagoelako. Biak ezagutzen ditut oso gertutik, nire semea eta Bigarren Hezkuntza, eta ez daukat batere garbi, egun diren bezala, biak bateragarriak ote diren.
Azpiko bideoan nerabeen eta eskolaren arteko harremana ikuspegi baikor batetik azaltzen da, baikorregia nire ustez:
Bideoaren amaiera aldera horrelako zeozer esaten da:
En lugar de forzarles a sentarse pasivamente en clase, que pasaría si confiaramos en que el anterior aprendizaje por imitación, ahora les permite desplegar las alas y resolver las cosas por si mismos.
Semea ezagututa izugarri disfrutatuko luke horrelako testuinguru batean, eta motibazio horrek ikaskuntza prozesuan aurrera egiten lagunduko diola. Guraso bezala, garbi daukat testuinguru horretan garatuko lituzkeela 2025. urteko gizartean, behin heldutasunera heltzerakoan, benetan baliagarriak izango lituzkeen konpetentziak. Egungo eskolaren egoera ezagututa ordea, uste dut bideoan planteatzen den egoera errealitate bat bihurtzetik oso urruti gaudela oraindik. Eta horrek kezkatzen nau, izan ere, zalantzak ditut hurrengo sei urteetan ez ote den “Sistemara” egokituko eta ez ote dituen galduko nire iritziz gaur egun dituen gaitasun garrantzitsuenak eta, tamalez, eskolan hain balio gutxi dutenak oraindik.
Tira, badakit ezin dela gure seme-alaben jarraipen akademikoa eskolaren ardurapean soilik utzi, baina profesional bezala azken urteotan ikusten ari naizenaren arabera, oso konplikatua egiten zaie guraso askori eskola dinamika tradizionalak sortzen dituen ohituren aurka egitea.
